روش ABA در درمان کودکان اوتیسم، یکی از رایج ترین درمان های کودکان اوتیسم است.
آیا تا به حال نام واژه ABA را شنیده اید؟ شاید زیاد در مورد آن شنیده باشید، اما ممکن است واقعا آن را درک نکرده اید. به زبان ساده، ABA روشی برای کمک به فرزند شما برای افزایش رفتارهای مطلوب و کاهش رفتارهای نامناسب است.
در این مقاله از سایت تلویزیون کاردرمانی، ABA را تا حد امکان با دقت و شفافیت و همراه با نمونه های خاص و تمرینات کاربردی توضیح خواهیم داد. تا انتهای مقاله با ما همراه باشید.
ABA (تحلیل رفتار کاربردی) چیست؟
ABA مخفف عبارت Applied Behavior Analysis است و معنی فارسی آن تحلیل رفتار کاربردی است. برخی از شما ممکن است فکر کنید، “تجزیه و تحلیل رفتار کاربردی … به نظر سخت است.”
در اینجا می خواهیم آن را با یک داستان توضیح دهیم که باعث می شود احساس نزدیکی به ABA کنید.
این داستان درباره روزی است که پیرزنی سوار اتوبوس شد. پیرزن از عصا استفاده می کرد، اما کسی آنجا نمی خواست به او صندلی بدهد.
راننده اتوبوس که مشغول تماشای این صحنه بود، اعلام کرد: « لطفاً کسی می‌تواند صندلیش را به من بدهد؟»
در این لحظه همه مسافران نزدیک سعی کردند از روی صندلی خود بلند شوند و پیرزن توانست با خیال راحت از یکی از آنها بخواهد که صندلی خود را رها کند.
آیا تا به حال صندلی خود را در قطار یا اتوبوس به کسی پیشنهاد کرده اید؟ مطمئنا افراد زیادی این کار را کرده اند. مواقعی وجود داشته است که هوشمندانه این کار را کرده ایم و مواقعی وجود داشته است که تردید کرده و این کار را انجام نداده ایم، زیرا نگران بودیم که در صورت امتناع چه کنیم.
در حالی که روانشناسی سنتی به دنبال دلایل رفتار در فرد بود، ABA علت رفتار انسان را نتیجه تعامل بین محیط و فرد می داند. در داستان اوتوبوس، می توان گفت که صحبت های راننده اتوبوس محیطی را برای مسافران ایجاد کرده که راحت تر به پیرزن نزدیک شوند و صندلی خود را به او بدهند. به این ترتیب، ABA راه‌حل‌هایی می‌یابد که چه کاری می‌توان برای تغییر «رفتار» انجام داد.
بی اف اسکینر، بنیانگذار ABA
با نگاهی تاریخی به روانشناسی می توانیم BF Skinner، را موسس ABA معرفی کنیم. ممکن است برخی از شما اصطلاح “جعبه اسکینر” را شنیده باشید. اسکینر معتقد بود که رابطه بین رفتار و نتیجه را می توان در نظریه ای از یادگیری به نام شرطی سازی عامل بیان کرد.
شرطی سازی عامل روشی است که با ارائه یا حذف محرک هایی که برای فرد خوشایند یا ناخوشایند هستند، سعی در افزایش رفتار مناسب و کاهش رفتار نامناسب دارد. بنابراین می توان گفت ABA رشته ای است که اصول و روش های شرطی سازی عامل را در دنیای واقعی اعمال می کند.
همه ما می دانیم که همه موجودات زنده، از جمله انسان، به خاطر یک محرک، اقدامی انجام می دهند؛ آنچه بلافاصله پس از آن عمل اتفاق می افتد بر افزایش یا کاهش آن عمل تأثیر می گذارد.
بیایید یک مثال ساده و قابل درک بیاوریم. اگر فرد بلافاصله پس از انجام یک اقدام، چیزی مطلوب برای خود را تجربه کند، احتمال وقوع آن عمل در آینده بیشتر می شود. به عنوان مثال، اگر به دلیل مرتب کردن منظم کفش‌هایتان تحسین شوید، احتمال اینکه به مرتب کردن کفش‌هایتان ادامه دهید، بیشتر می‌شود.
از سوی دیگر، اگر بلافاصله پس از یک عمل اتفاق بدی رخ دهد، احتمال وقوع آن عمل کمتر می شود. به عنوان مثال، اگر کسی به خاطر پا برهنه راه رفتن در بیرون، خودش را زخمی کند بعید است که دوباره با پای برهنه در بیرون راه برود.
اساس ABA تجزیه و تحلیل رفتار قبل و بعد از رفتار و حل مشکل رفتار با ایجاد تغییرات در محیط است. به این ترتیب، ABA در زمینه های مختلف مانند آموزش، ورزش، رفاه، توانبخشی و مراقبت های پزشکی و به ویژه برای بهبود مشکلات رفتاری در کودکان مبتلا به اوتیسم و بیماران مبتلا به اختلالات رشدی استفاده می شود.
نحوه درمان کودکان اوتیسم با ABA
در ABA قبل از یک رفتار یک محرک وجود دارد و بعد از یک رفتار یک نتیجه وجود دارد. بنابراین برای استفاده از روش ABA در درمان کودکان اوتیسم، باید ابتدا رفتار کودک را ارزیابی و تجزیه و تحلیل کنیم و سپس با ایجاد تغییرات موثر در محیط قبل و بعد از بروز رفتار سعی کنیم مشکلات زندگی اجتماعی کودک را حل کنیم.
بنابراین با استفاده از ABA رفتار کودکان اوتیسم را درک می کنیم و برای افزایش رفتارهای مطلوب و کاهش رفتارهای مشکل ساز تلاش می کنیم.
تجزیه و تحلیل رفتار کودک با روش تحلیل ABC
درمان کودک اوتیسم با استفاده از ABA از ارزیابی رفتار کودک شروع می گردد. با جمع آوری داده های دقیق، درک الگوهای رفتاری مشکل ساز و اجرای مداخلات مناسب امکان پذیر می شود.
با ABA، ما می توانیم با تجزیه و تحلیل رفتار و موقعیت‌های قبل و بعد از بروز رفتار، علت رفتار مشکل ساز را مشخص کنیم. این کار را می توانیم با روش تحلیل ABC انحام دهیم که مخفف عبارت Antecedent، Behavior و Consequence است.
Antecedent = A به معنی پیشین
Behavior = B به معنی رفتار
Consequence = C به معنی نتیجه
در اینجا با استفاده از روش تحلیل ABC تجزیه و تحلیل واقعی رفتار را با استفاده از یک مثال توضیح خواهیم داد.
علی یک پسر سال اول دبستان است که در کلاس نیازهای ویژه شرکت می کند. او تشخیص ADHD دارد.
علی نمی تواند بیش از ۱۵ دقیقه در طول تکالیف ریاضی خود بی حرکت بنشیند و همیشه کار را متوقف می کند و شروع به خواندن می کند. معلم هر بار از او می خواهد که روی کارش تمرکز کند، اما رفتار علی هرگز بهبود نمی یابد.
در انجام تجزیه و تحلیل ABC، ابتدا آنچه را که با مشاهده می بینیم، مشخص می کنیم. بیایید در این مثال از قاب ABC برای ارزیابی رفتار “خواندن آهنگ در حین کار” استفاده کنیم.
بیاید دوباره در قاب ABC فکر کنیم
A رویداد پیشین،
B رفتار،
و C نتیجه است.
رفتار مشکل علی را می توان اینگونه سازماندهی کرد.
(C) اخطار گرفتن توسط معلم → (B) آواز خواندن → (A) انجام تکلیف
اکنون درک این موضوع آسانتر است که A، “انجام تکلیف”، به B، “خواندن یک آهنگ” متصل است. به این ترتیب، هنگامی که با استفاده از قاب ABC چیزها را سازماندهی می کنید، علل رفتارهای دردسرساز مشخص می شود.
تغییر رفتار با استفاده از ABA
ایده اصلی ABA این است که نه تنها فرد، بلکه تعامل بین محیط و فرد نیز رفتار و احساسات را شکل می دهد. بنابراین، ما هنگام استفاده از روش ABA برای کودکان اوتیسم نه تنها به فرد، بلکه به محیط اطراف (اشیا، افراد) نیز توجه می کنیم.
به عنوان مثال، اگر یک کودک اوتیسم به تحریکات حسی حساس است و در تمرکز بر یادگیری مشکل دارد، سعی می کنیم محیط اتاق را تغییر دهیم، مثلاً اشیا یا صداهای منحرف کننده را از جلوی میز مطالعه حذف می کنیم. بنابراین می توان با حذف و یا تغییر محرک (رویداد پیشین)، رفتار را تغییر داد.
حال بیایید در مثال علی رویداد پیشین (A) را تغییر دهیم.
(C) مورد تحسین معلم قرار بگیرد. → (B) کار روی تکلیف → (A) کاری را ارائه دهید که می تواند در ۱۰ دقیقه تکمیل شود
علی با دادن کاری که نیاز به زمان تمرکز کمتری دارد، می تواند به راحتی آن کار را انجام دهد. وقتی علی وظیفه خود را انجام می دهد، معلم می تواند او را تحسین کند.
سپس، علی که معمولاً با خواندن جلب توجه می کرد، یاد می گیرد که می تواند با تحسین شدن نیز توجه را جلب کند و ممکن است شروع به فکر کردن کند: “من باید روی تکالیفم سخت تر کار کنم.”
در ABA به محرک هایی که رفتار مطلوب را افزایش می دهند “تقویت کننده” می گویند. تقویت کننده در اینجا «تحسین شدن توسط معلم» است. تقویت کننده همان پاداشی است که کودک با انجام بهتر تکالیف دریافت می کند که می تواند دادن برچسب، تمبر و یا دادن تنقلات باشد.
نکاتی در مورد تقویت کننده ها
زمان ارائه تقویت کننده مهم است. اگر تقویت‌کننده‌هایی مانند برچسب‌ها را بدون تحلیل رفتار کودک و در زمان خودش به کودک ندهیم، رفتار کودک عجیب می‌شود. برای جلوگیری از این اتفاق، لازم است قبل از درگیر شدن در ABA، رفتار کودک تا حد امکان عینی و دقیق تحلیل و توصیف شود.
در مثال علی، ما از سوابق اولیه می دانیم که “علی نمی تواند بیش از ۱۵ دقیقه تمرکز کند.” بنابراین در ابتدا می توانیم تقویت کننده ها را در فواصل ۱۰ دقیقه ای ارائه دهیم. با افزایش تدریجی زمان، مانند تکمیل یک کار ۱۰ دقیقه ای به مدت ۱۵ دقیقه، سپس ۲۰ دقیقه، امید این است که علی در نهایت بتواند حتی زمانی که تقویت کننده اصلی دیگر در دسترس نیست، تمرکز کند.
همچنین مهم است که بلافاصله پس از انجام رفتار، کودک خود را تحسین کنید تا مشخص شود که کدام رفتار مورد تحسین قرار گرفته است.
هم چنین تقویت کننده باید مناسب فرد باشد، مثلا ما بزرگسالان تا حدی به پاداش پول زیاد در هنگام کار انگیزه داریم. آنچه مسلم است این است که تقویت کننده منحصر به فرد هر فرد در هر زمان وجود دارد.
همین امر در مورد کودکان نیز صدق می کند؛ دریافت استیکرها و خوراکی ها برای همیشه برای آنها تقویت کننده نیست و شاید باعث ایجاد انگیزه در آن ها نشود. در این شرایط باید آن را با تقویت کننده دیگری جایگزین کنید.
سه نوع رفتار مشکل ساز در کودکان اوتیسم:
در کودکان اوتیسم سه نوع رفتار وجود دارد که می توان آنها را مشکلاتی دانست که باید در درمان ABA حل شوند.
① رفتاری که باعث آسیب به دیگران یا خود کودک می شود.
فرض کنید کودکی درگیر رفتار «سیلی زدن به سر کسی» است. این رفتار ممکن است باعث آسیب یا ضربه به طرف مقابل شود.
② رفتارهایی که فعالیت‌های اطرافیان را محدود می‌کند
برای مثال، فرض کنید یک کودک اوتیسم در کلاس درس به خاطر مشکلات حسی گریه و قشقرق می کند. در این صورت رفتار او مشکل آفرین تلقی می شود زیرا مانع از آموزش شده و فعالیت اطرافیان را محدود می کند.
③ رفتارهایی که مانع مشارکت کودک در یادگیری و فعالیت های اجتماعی می شود
برای مثال اگر کودک وسواس زیادی به بازی با قطعات ساختمانی دارد، این می‌تواند برای کودک مشکل ایجاد کند، زیرا توانایی کودک را برای مطالعه و شرکت در فعالیت های اجتماعی مختل می‌کند.
دلایل رفتارهای دردسرساز را درک کنید
قبل از برخورد با رفتار مشکل ساز، مهم است بدانید که چرا رفتار از طرف کودک رخ می دهد. تحقیقات نشان داده است که بیشتر رفتارهای دردسرساز ناشی از چهار تقویت کننده اصلی زیر یا به عبارت دیگر «نیازهای کودکان» است.
۱. برآورده شدن خواسته ها
خواسته های کودک، مانند میل به اسباب بازی یا تمایل به انجام کاری، ممکن است عامل بروز رفتارهای دردسرساز باشد. به عنوان مثال، اگر کودک در یک فروشگاه اسباب‌بازی عصبانی شود و شخصی یک اسباب‌بازی بخرد (این درخواست برآورده شده است)، این احتمال وجود دارد که رفتار عصبانیت در آینده افزایش یابد.
۲- اجتناب و پیشگیری
هنگامی که کودک بتواند از یک موقعیت نامطلوب اجتناب کند، تجربه اجتناب از آن با استفاده از روش‌های نامناسب باعث رفتار مشکل‌ساز می‌شود. به عنوان مثال، اگر شما دست کودک را گرفته و کودک از نگه داشتن دست خود ناراحت است، دست شما را گاز می گیرید و شما دستش را رها می کنید. در این زمان، چون کودک با عمل «گاز گرفتن» توانست از ناراحتی جلوگیری کند، برای جلوگیری از عمل ناخوشایند، همین کار را تکرار می کند.
۳. جلب توجه کردن
تمایل به جلب توجه دیگران، ممکن است علت رفتارهای دردسرساز باشد. به عنوان مثال، اگر کودک به طور ناگهانی یکی از دوستانش را بزند و توجه معلم را به خود جلب کند، ممکن است این «توجه» باعث شود که رفتار مشکل ساز را تکرار کند.
۴. تحریک حسی
اگر یک تحریک حسی مانند تکان دادن دست ها و یا چرخیدن به اطراف باعث ایجاد لذت شود ممکن است باعث تکرار رفتار شود.
مثالی از کاربرد ABA در بخش اسباب بازی:
در اینجا کاربرد ABA را برای کودکی که در فروشگاه اسباب بازی برای خریدن اسباب بازی فریاد می زند و خشونت می کند را بیان می کنیم.
در ABA، هنگام درک رفتار، ابتدا از قاب ABC رفتار کودک را تجزیه و تحلیل می کنیم. بیایید از قاب ABC برای تجزیه و تحلیل رفتار این کودک استفاده کنیم.
نمودار تحلیل قاب ABC از رفتار یک کودک پر سر و صدا و خشن در یک بخش اسباب بازی:
مادر اسباب بازی را می خرد [C] → فریاد زدن و رفتار خشونت آمیز کودک [B] → فروشگاه اسباب بازی [A]
از آنجایی که انجام عمل او (B) منجر به دریافت اسباب بازی (C) شد، این احتمال وجود دارد که این کودک در آینده، بیشتر فریاد بزند و رفتار خشونت آمیز داشته باشد. این به این دلیل است که با گرفتن اسباب‌بازی، رفتار فوق‌الذکر «تقویت» می‌شود.
مثالی از پاسخ در بخش اسباب بازی
طبق ABA باید رفتارهای مشکل ساز را کاهش داده و رفتارهای مطلوب را جایگزین کنیم.
بنابراین ابتدا سعی می کنیم به جای پاسخ دادن به رفتار مزاحم پس از بروز آن، تنظیمات محیطی مانند «نرفتن به فروشگاه اسباب‌بازی» یا «بازی در یک گوشه با بچه‌ها» را انجام دهیم تا رفتار مزاحم رخ ندهد.
همزمان با کاهش رفتار مشکل ساز، باید رفتارهای مطلوب را با تمجید از فرد در هنگام انجام رفتار مورد نظر و یا با دادن پاداش افزایش دهیم.
به عنوان مثال می توانیم یک قانون تنظیم کنیم و از قبل با فرزندمان به توافق برسیم: «اگر بتوانی بدون فریاد زدن یا عصبانی شدن چرخ دستی را هل دهی، می‌توانی اسباب بازی را بخری».
استفاده از روش ABA برای بهبود تماس چشمی در کودکان اوتیسم
می توان با استفاده از رویکرد ABA تماس چشمی در کودکان اوتیسم را بهبود بخشید. در ادامه با چند تصویر این مطلب را توضیح می دهیم.
پیشنهاد مطالعه: بهبود تماس چشمی در کودکان اوتیسم
اثر بخشی روش ABA در درمان کودکان اوتیسم
بسیاری از مردم ممکن است نگران این باشند که آیا درمانABA واقعاً نتیجه خواهد داد یا خیر؟
اثربخشی درمان کودکان اوتیسم با استفاده از ABA از نظر علمی ثابت شده است. مطالعات متعدد نشان داده است که درمان ABA در بهبود یادگیری و رفتار کودکان اوتیسم بسیار موثر است.
کودکانی که ABA درمانی دریافت می کنند، نتایجی مانند بهبود مهارت های ارتباطی و خود مدیریتی و افزایش مشارکت اجتماعی را تجربه می کنند.
آیا می توانم ABA را خودم در خانه انجام دهم؟
برخی از والدین می پرسند که: “آیا می توانم درمان ABA را در خانه انجام دهم؟”
اجرای روش ABA در درمان کودکان اوتیسم، در خانه امکان پذیر است. با این حال، مهم است که درمانگران واجد شرایط برنامه هایی را ایجاد کنند که برای هر کودک طراحی شده باشد. بنابراین هنگام انجام درمان ABA در مکانی غیر از مرکز درمانی، لطفاً حتماً برنامه ای را دنبال کنید که توسط یک فرد واجد شرایط حرفه ای ایجاد شده است.
منابع:
