تأخیر تکاملی یا تاخیر رشدی در کودکان، تأخیر در یک یا چند نقطه عطف رشد کودکان نسبت به همسالانشان است که باعث نگرانی و ایجاد احساس اضطراب در والدین می شود، تشخیص مناسب و به موقع این اختلال می تواند به والدین کمک کند تا بهتر بتوانند به کودکشان کمک کنند.
در طی این مقاله از سایت تلویزیون کاردرمانی به صورت کامل به مفاهیم مرتبط با تاخیر تکاملی در کودکان و راهکارهای درمانی آن خواهیم پرداخت. تا انتهای مقاله با ما همراه باشید.
تاخیر تکاملی در کودکان چیست؟
تاخیر تکاملی زمانی مطرح می شود که کودک مهارت های حرکتی و ذهنی متناسب با همسالان خود را به دست نیاورده یا به نقاط عطف حرکتی و ذهنی که کارشناسان انتظار دارند نرسیده است.
وقتی در مورد تاخیر در رشد کودک صحبت می کنیم، اولین چیزی که به ذهن ما می رسد ممکن است رشد فیزیکی باشد؛ ولی، رشد کودک علاوه بر رشد حرکتی شامل رشد توانایی های شناختی، زبان شناسی و رشد اجتماعی – عاطفی است.
بنابراین تاخیر تکاملی ممکن است در زمینه های عملکرد حرکتی، گفتار و زبان، مهارت های شناختی، بازی و مهارت های اجتماعی رخ دهد. تأخیر رشد به این معنی است که یک کودک خردسال در دو یا چند مورد از زمینه‌های رشد تاخیر قابل توجهی دارد. زمینه های رشد (نقاط عطف) شامل نحوه بازی، یادگیری، صحبت کردن، رفتار و حرکت می باشد. کودکان با سرعت های مختلف به این نقاط عطف می رسند و هیچ جدول زمانی دقیقی وجود ندارد؛ بنابراین اگر کودک شما کمی عقب است، به این معنی نیست که او تاخیر رشدی دارد.
نقاط عطف رشد شامل مهارت هایی مانند زیر است:
- برای اولین بار لبخند زدن
- غلت زدن
- ایستادن
- تکان دادن دست برای خداحافظی
- برداشتن اولین قدم
- گفتن اولین کلمه مانند “دادا”
علل تاخیر رشدی (تاخیر تکاملی)
عواملی که در تاخیر تکاملی نقش داشته دارند؛ می توانند قبل از تولد کودک، در طول فرآیند تولد و پس از تولد رخ دهند. این موارد می تواند شامل موارد زیر باشد:
- عوامل ژنتیکی یا ارثی مانند سندرم داون، سندروم X شکننده
- اختلالات متابولیک مانند فنیل کتونوری (PKU)
- ضربه به مغز در دوران کودکی
- آسیب های روانی اجتماعی شدید، مانند اختلال استرس پس از سانحه
- قرار گرفتن در معرض برخی از مواد سمی مانند قرار گرفتن در معرض الکل قبل از تولد یا مسمومیت با سرب
- برخی از عفونت های بسیار جدی
- محرومیت از غذا
در برخی موارد ممکن است نتوان علت دقیق تاخیر تکاملی را پیدا کرد.
علائم و نشانه های تاخیر تکاملی در کودکان
علائم و نشانه های مختلفی در تاخیر تکاملی وجود دارد که می تواند در کودکان وجود داشته باشد و اغلب بسته به انواع تاخیر حرکتی متفاوت است. گاهی اوقات ممکن است علائمی را در دوران نوزادی مشاهده کنید، اما در موارد دیگر ممکن است تا زمانی که فرزندتان به سن مدرسه نرسیده، این علائم قابل توجه نباشند. برخی از رایج ترین علائم می تواند شامل موارد زیر باشد:
- تاخیر در غلت زدن، نشستن، خزیدن و راه رفتن.
- مشکل در مهارت های حرکتی ظریف.
- مشکلات در درک آنچه دیگران می گویند.
- مسائل مربوط به مهارت های اجتماعی
- مشکل در صحبت کردن یا دیر صحبت کردن.
- مشکل در به خاطر سپردن چیزها.
- یادگیری و رشد کندتر از سایر کودکان هم سن و سال است.
- مشکل در برقراری ارتباط یا معاشرت با دیگران
- نمرات پایین تر از میانگین در تست های هوش
- ناتوانی در ارتباط دادن اعمال با پیامدها
- مشکل در حل مسئله یا تفکر منطقی
- مشکل یادگیری در مدرسه
- ناتوانی در انجام کارهای روزمره مانند پوشیدن لباس یا استفاده از دستشویی بدون کمک
انواع تاخیر تکاملی در کودکان
تأخیرهای رشدی با توجه به این که کودک در کدام یک از حیطه های رشد مشکل دارد، انواع مختلفی دارد. بنابراین تاخیر تکاملی شامل انواع زیر است:
تاخیر شناختی:
مهارت های شناختی شامل تفکر، یادگیری و درک اطلاعات است. کودکی که دارای تاخیر شناختی است ممکن است در پیروی از دستورالعمل ها یا حل یک مسئله مشکل داشته باشد.
تاخیر اجتماعی یا عاطفی:
مهارت های اجتماعی و عاطفی شامل کنار آمدن با دیگران، ابراز احساسات و توانایی برقراری ارتباط است. کودکی که دارای تأخیرهای اجتماعی یا عاطفی است ممکن است در درک نشانه‌های اجتماعی، گفتگو یا رویارویی با تغییرات روتین مشکل داشته باشد.
تاخیر گفتاری یا زبانی کودک:
مهارت های گفتاری و زبانی شامل استفاده و درک زبان است. کودک مبتلا به تاخیر در گفتار و زبان ممکن است در بیان کلمات یا درک آنچه دیگران می گویند مشکل داشته باشد.
تاخیر حرکتی:
تاخیر حرکتی می تواند به صورت تاخیر در حرکات درشت و یا تاخیر در حرکات ظریف باشد. مهارت های حرکتی درشت شامل غلت زدن، نشستن، چهاردست و پا رفتن، ایستادن و راه رفتن است. مهارت های حرکتی ظریف شامل توانایی هماهنگ کردن عضلات کوچک (ریز) است. کودکی با تاخیر حرکتی ظریف ممکن است در نگه داشتن یک شی در دست یا در رنگ آمیزی و نوشتن مشکل داشته باشد. شما عزیزان می توانید جهت کسب اطلاعات بیشتر در مورد تاخیر حرکتی در کودکان از لینک زیر استفاده بفرمائید.
پیشنهاد مطالعه: تاخیر حرکتی در کودکان
درمان های تاخیر تکاملی در کودکان
کودکی که تاخیر تکاملی دارد رشد می کند ولی سرعت رشد او کم است. در درمان تاخیر تکاملی در کودکان سعی می شود با انجام خدمات مداخله زودهنگام، کودک از نظر رشد حرکتی و ذهنی بتواند به همسالان خود برسد.
برای درمان تاخیر تکاملی، با توجه به مشکلات حرکتی یا ذهنی که در کودک وجود دارد، می توان از تخصص های مرتبط استفاده کرد. این درمان ها عبارتند از:
- فیزیوتراپی
فیزیوتراپی اغلب برای کودکان با تاخیر در مهارت های حرکتی درشت مفید است.
- کاردرمانی
یکی از درمان های اصلی که می تواند جهت رشد مهارت های حرکتی و نیز مهارت های ذهنی مفید باشد، کاردرمانی است. یک کاردرمانگر می تواند در رشد مهارت های حرکتی درشت، مهارت های حرکتی ظریف، پردازش حسی و مسائل خودیاری به کودک کمک کند.
- گفتار درمانی
گفتار درمانی معمولاً برای رفع مشکلات در زمینه درک و تولید صداهای زبان و گفتار استفاده می شود.
- آموزش ویژه دوران کودکی
آموزش ویژه در دوران کودکی، محرکی برای مهارت‌های رشد اولیه، از جمله مهارت‌های بازی است.
- رفتار درمانی
برخی از کودکان مشکلات رفتاری مانند لجبازی، گریه و یا قشقرق را از خود نشان می دهند. این رفتارها بر روابط اجتماعی فرد تاثیر می گذارد. در این حالت می توان از رفتاردرمانی کمک گرفت.
تفاوت تاخیر تکاملی با اوتیسم:
تاخیر رشد با ناتوانی های رشدی مانند اختلال طیف اوتیسم متفاوت است. تأخیر تکاملی زمانی است که فرزند شما آنطور که انتظار می رود به نقاط عطف رشد خود نرسد؛ یعنی کودک شما مهارت‌های خاصی را کندتر از همسالان خود رشد می‌دهد. اما با مداخله و حمایت زودهنگام، آنها معمولاً پیشرفت خواهند کرد.
ناتوانی های رشدی مانند اوتیسم به خودی خود از بین نمی روند – آنها معمولاً شرایط مادام العمر هستند. اوتیسم یک اختلال عصبی رشدی است که از اوایل کودکی وجود دارد. کودکان مبتلا به اوتیسم در تعامل با دیگران، ایجاد روابط و استفاده از زبان مشکل دارند.
گاهی اوقات تشخیص اینکه آیا فرزند شما دارای تاخیر رشدی است یا ناتوانی رشدی دشوار است. صرف نظر از تشخیص این کودکان، مداخله زودهنگام بهترین راه برای کمک به پیشرفت و شکوفایی فرزندتان است.
چگونه به فرزندم با تاخیر رشدی کمک کنم؟
اگر کودک شما تاخیر رشدی دارد، راه هایی وجود دارد که می توانید به پیشرفت او کمک کنید. علاوه بر اطمینان از اینکه فرزندتان خدمات مداخله زودهنگام را در داخل کلینیک دریافت می کند، می توانید راهکارهایی که در پایین آمده است را با کودکتان انجام دهید.
با کودک خود بازی کنید:
بازی می تواند به رشد مهارت های مختلف کودک شما کمک کند. فعالیت هایی مانند استفاده از خمیر بازی می تواند به رشد مهارت های حرکتی ظریف آنها کمک کند. در زمین بازی، کودک شما می تواند مهارت های فیزیکی و همچنین مهارت های اجتماعی – عاطفی را توسعه دهد. بازی با بزرگسالان و سایر کودکان به مهارت های زبانی و اجتماعی کمک می کند.
با کودک خود بخوانید:
مطالعه با کودک به یادگیری زبان کمک می کند. هر چه کودک شما کلمات بیشتری بشنود، کلمات بیشتری را یاد می گیرد.
محدود کردن تماشای تلویزیون و موبایل:
هنگامی که کودکان با دیگر افراد تعامل ایجاد می کنند، در مقایسه با زمانی که صرف تماشای تلویزیون یا بازی‌های ویدیویی می‌کنند؛ بهتر یاد می‌گیرند. مدت زمان تماشای تلویزیون و یا استفاده از موبایل برای کودکان خردسال باید کمتر از یک ساعت در روز باشد.
برنامه ریزی کنید:
نوشتن و ایجاد یک برنامه می تواند به فرزند شما کمک کند تا دستورالعمل ها را بهتر درک کند. چاپ برنامه های تصویری برای خانواده می تواند به کودک کمک کند تا آنچه را که از او انتظار می رود؛ تجسم کند.
با درمانگر خود در ارتباط باشید:
هنگامی که کودک خود را جهت انجام تمرینات کاردرمانی یا گفتاردرمانی و دیگر تخصص ها به کلینیک می برید، همواره با درمانگر خود در ارتباط باشید و نحوه انجام تمرینات و نیز نحوه برخورد با کودک خود را از او یاد بگیرید.
از پکیج های کاردرمانی در منزل استفاده کنید:
همان گونه که بیان گردید، یکی از مهم ترین تخصص هایی که می تواند به کودکان با مشکلات تکاملی کمک کند، کاردرمانی است. به همین خاطر در سایت تلویزیون کاردرمانی پکیج های جامع کاردرمانی حرکتی و کاردرمانی ذهنی تهیه شده و شما والدین عزیز می توانید جهت رشد مهارت های حرکتی و ذهنی کودکتان از آن ها استفاده بفرمائید. جهت تهیه این پکیج ها از لینک های پایین صفحه استفاده بفرمائید.
منابع:
