کاردرمانی حسی (رویکرد یکپارچگی حسی)

کاردرمانی حسی در کودکان:

کاردرمانی حسی یکی از مهم ترین حوزه هایی است که در کاردرمانی ذهنی کودکان به ویژه در کودکان طیف اوتیسم مطرح است. کاردرمانی حسی را به نوعی می توان معادل با رویکرد یکپارچگی حسی در نظر گرفت.

در طی این مقاله ابتدا به مفهوم کاردرمانی حسی پرداخته و تمرینات کاردرمانی را به صورت ساده و کاربردی برای تمامی حس ها بیان می کنیم. سپس به رویکرد یکپارچگی حسی و مشکلات ناشی از نقص در یکپارچگی حسی به طور کامل پرداخته و راهکارهایی را برای کاهش مشکلات ناشی از آن بیان خواهیم کرد.

اهمیت دریافت تمرینات کاردرمانی برای حس های مختلف در دوران کودکی:

نوزاد انسان وقتی پا به جهان می گذارد، تمام دستگاه های حسی اش کار می کنند و برای آموختن و یادگیری از محیط جدید خود کاملا اماده است.

برای یادگیری برخی از مهارت ها، پیش نیازهای حسی وجود دارند. مثلا یکی از پیش نیازها برای تولید گفتار، این هست که کودک به موقع صداها را بشنود. وقتی یک کودک از لحاظ حسی در دریافت پیش نیازها مشکل داشته باشد، نمی توان مفاهیم را به او یاد داد.

مثلا یک کودکی که در یک دوره ای کم شنوایی می گیرد، دچار مشکل تکلم و اختلالات صوتی می شود. این موضوع به این خاطر هست که تا حدود ۵ سالگی به بعد همه مسیرها و ارتباطات مربوط به حس شنوایی بسته می شوند.

به همان تناسب در حس بینایی هم این اتفاق می افتد. اگر در یک سنین بحرانی چشمان کودک را ببندیم؛ ممکن است کودک خیلی از توانایی های بیناییش را از دست بدهد. و بر عکس اگر کودک در یک محیط غنی  از تحریکات بینایی قرار گیرد، قسمت های بینایی او خیلی قوی می شوند. بنابراین فعالیت ها و تجارب حسی امری ضروری برای تکامل مغز می باشند.

رژیم حسی:

 به خاطر این که یک کودک با نیازهای ویژه، نیازهای حسی برای تکامل مغزش را دریافت کند و دچار محرومیت حسی و مشکلات ناشی از آن نگردد، شایسته است که والدین شرایطی را فراهم کنند تا کودک داده های حسی مختلف و مورد نیاز خود را در طول روز به دست آورد. به این فعالیت های حسی، که مانند غذا برای تکامل مغز مورد نیاز می باشند؛ رژیم حسی می گویند.

بنابراین یکی از مکانیسم های توانبخشی این هست که تجربیات و نیازهای حسی مختلف را در اختیار کودک قرار دهیم. اگر کودک را به حال خود رها کنیم قادر نخواهد بود به نیازهای حسی اش به طور مناسب پاسخ بگویید.

حس های هفتگانه:

همه ما با حواس پنچگانه یعنی بینایی، شنوایی، بویایی، چشایی و لامسه آشنا هستیم. اما علاوه بر این حواس پنجگانه دو حس خیلی مهم نیز داریم که به صورت عموم شناخته نشده اند. این دو حس مهم حس تعادل و حس عمقی می باشند که در درک محیط به ما کمک می کنند.

حس تعادل:

گیرنده های حس تعادل در گوش داخلی قرار دارند و نسبت به حرکات سر و نیروی جاذبه حساس می باشند. و کوچکترین حرکات را ثبت و به مغز انتقال می دهند.

انسان با کمک حس تعادل، هر گونه تغییر وضعیت سر از خط عمودی را تشخیص داده و حقایق مهمی از قبیل نیروی جاذبه، تعادل، وضعیت بدن و مسافت را کشف می کند.

حس عمقی:

گیرنده های حس عمقی در عضلات، مفاصل و پوست هستند و با انجام حرکات فعال تحریک می شوند. حس عمقی حس مربوط به مکان اندام های بدن، موقعیت مفاصل، سرعت و نیروی حرکت عضلات را شامل می شود و مغز را از موقعیت های اعضای بدن آگاه می نماید. این حس به ما کمک می کند تا درک درستی از مفاصل و عضلات خود داشته باشیم و  بفهمیم دست ها و پاهای ما حتی در صورت بسته بودن چشم ها در چه حالتی قرار گرفته اند.

برای تماشای فیلم های آموزش کاردرمانی ما را در اینستاگرام دنبال کنید.

تمرینات کاردرمانی حسی برای حس لامسه:

در ادامه به تحریکات حسی مناسب برای حس لامسه می پردازیم.

• شن بازی:

استفاده از شن به این صورت که کودک دست ها یا پاهای خود را در آن فرو می برد، می تواند تجارب حسی را در اختیار او قرار دهد. برای جذاب کردن تمرین می توانید وسایلی را درون شن پنهان کنید و از کودک بخواهید؛ آن ها را پیدا کند. اگر شن در دسترس نباشد، می توانید از برنج هم به جای شن استفاده کنید.

• پا برهنه راه رفتن روی بافت ها و سطوح مختلف:

راه رفتن بر روی بافت های مختلف و سطوح ناهموار باعث تحریکات حس لامسه و نیز به دنبال آن افزایش آگاهی فرد نسبت به محیط خواهد گردید. برای همین توصیه می گردد فرصت های راه رفتن بدون جوراب و کفش را در اختیار کودک قرار دهید تا بر روی سطوح مختلف مانند فرش، ماسه و سنگریزه راه برود.

• نقاشی با انگشت:

با استفاده از رنگ انگشتی، تجربه ی نقاشی با انگشت را به کودک خود بدهید. این کار برای کودکانی که حساسیت زیادی به لمس دارند، توصیه می شود. ممکن است که این فعالیت در ابتدا احساس خوبی به کودکانی که حساسیت زیادی به لمس دارند ندهد. بایستی در ابتدا تمرین با شدت کمتر ارائه گردد و با پیدا کردن راه های جدید برای افزایش مشارکت کودک به تدریج باید تحمل او را افزایش داد.

• ماساژ slow stroking :

لباس های تنه کودک را در آورید – او را به شکم روی زمین یا رختخواب قرار دهید – سپس با کف دست یا ۳ انگشت خود از بالای ستون فقرات با سرعت ثابت و آهسته به سمت پائین ستون فقرات فشار مختصری را وارد کنید. هنگامی که دست به پائین ستون فقرات رسید؛ همزمان با برداشتن دست از روی بدن کودک، دست دیگر را بالای ستون فقرات گذاشته و به سمت پائین ماساژ دهید – مدت زمان این تمرین را ۲-۵ دقیقه در نظر بگیرید.

دقت داشته باشید که در حین انجام تمرین، محیط و دستان شما سرد نباشند. – اگر کودک شما با این ماساژ آرام می شود، در چند نوبت به ویژه قبل از خواب آن را انجام دهید.

• خمیر اصلاح:

کودک ابتدا خمیر را روی بازو ها، دست ها و پاها بکشد. سپس خمیرها را محکم با کاردک مخصوص یا پارچه از روی بدن پاک کند.

• گل بازی:

یک گل بهداشتی تهیه کنید و از کودک بخواهید با آن بازی کند. ساختن اشکال و غلتاندن آن تمرینات حسی مناسبی هستند.

• ساخت اشکال مختلف با خمیر:

یک خمیر پاتی یا بازی تهیه کنید. فرصت هایی را برای بازی و ساخت اشکال با استفاده از آن را به کودک بدهید.

• ماساژ پاها:

ماساژ پاها تصویری مناسب از پاها در ذهن کودک فراهم کرده و شناخت پاها را سبب می گردد.

تمرینات کاردرمانی حسی برای حس تعادل:

فعالیت هایی که موجب تغییر در وضعیت بدن و حرکات مفاصل می شوند، باعث تقویت حس تعادل و حس وضعیت بدن می گردند. این فعالیت ها می توانند سطح هوشیاری و آرامش کودک را افزایش دهند و علاوه بر این، برای او لذت بخش باشند.

• تاب خوردن در یک صندلی گهواره ای:

 کودک را تشویق کنید بر روی یک صندلی گهواره ای بنشیند و سپس به جلو و عقب نوسان کند.

• چرخیدن با صندلی:

فعالیت چرخیدن با صندلی، تحریکات چرخشی را برای کودک فراهم می کند.

• بازی با الاکلنگ:

بازی با الاکلنگ یکی دیگر از فعالیت های تعادلی برای کودکان محسوب می شود. در این تمرین حمایت کافی را داشته باشید.

• تاب بازی:

کودک را بر روی تاب قرار دهید و انواع مختلفی از تحریکات افقی و چرخشی را به او بدهید. تاب دادن می تواند شدید یا آرام باشد. این فعالیت را براساس نیاز حسی و شرایط کودک تنظیم کنید. در کودکی که ترس شدید دارد؛ در ابتدا او را حمایت کنید.

• استفاده از اسکوتربرد:

یکی از تجهیزاتی که انواعی از تحریکات حس تعادلی را برای کودک فراهم می کند؛ اسکوتربرد است. اسکوتربرد را می توانید از شرکت های فروش تجهیزات توان بخشی تهیه کنید.

• قرار گرفتن بر روی تخته تعادل در وضعیت های مختلف:

از کودک بخواهید در وضعیت های مختلف مثل دو زانو و ایستاده بر روی تیلت برد قرار بگیرد. با پیشرفت کودک می توان بازی هایی مثل گرفتن و پرتاب کردن توپ را در این وضعیت ها انجام داد.

تمرینات کاردرمانی حسی برای حس عمقی:

در ادمه تمرینات حسی مناسب برای حس عمقی آورده شده اند.

• استخر توپ:

کودکانی که در داخل استخر توپ پریده و خود را به اطراف می کوبند، مجموعه ای از تحریکات برای حس تعادل و حس عمقی را دریافت می کنند و کودکانی که ترجیح می دهند حرکات آرام تری را تجربه کنند، اطلاعات مربوط به حس لامسه را دریافت می کنند.

هم چنین در داخل استخر توپ می توان از توپ های رنگی برای تشخیص رنگ و تحریک حس بینایی کودک استفاده کرد. به این صورت که از کودک بخواهید، توپ با رنگ مورد نظر را از میان انبوه توپ ها انتخاب کرده و به بیرون استخر توپ پرتاب کند.

• ترامپولین:

بالا و پایین پریدن روی ترامپولین و فشاری که هنگام پریدن بر روی مفاصل کودک وارد می شود و تجربه ی پرش های لذت بخش باعث کاهش ترس و اضطراب وی می گردد.

• قرار دادن توپ بر روی کودک و اعمال فشار:

کودک را در حالت خوابیده به شکم روی زمین قرار دهید – یک توپ بزرگ را روی بدن او به طور محکم غلت دهید.

• فشار دادن توپ با دست ها:

 یک توپ بزرگ را بین خود و کودک تان قرار دهید –از او بخواهید توپ را به سمت شما فشار دهد – در برابر فشار او مقاومت کنید.

• فشار دادن توپ با پاها:

کودک را به پشت روی زمین قرار دهید. از او بخواهید با پاهایش توپ را به سمت شما هل دهد.

• پوشیدن لباس ها یا جلیقه های سنگین:

 با توجه به سایز کودک، جلیقه هایی را بدوزید و با قرار دادن سنگ یا شن آنها را سنگین کنید. می توانید این نوع جلیقه ها را به صورت آماده از مراکز فروش تجهیزات توانبخشی تهیه فرمایید. کودک را تشویق کنید تا در طول روز با توجه به علاقه اش آنها را برای مدتی بپوشد.

• پتو پیچ کردن کودک:

کودک را در یک پتو، یا لحاف قرار داده و دستتان را محکم روی او فشار دهید و این فشار را برای چند دقیقه به صورت مداوم نگه دارید.

• بازی راه رفتن با چشمان بسته:

کودک را با چشمان بسته اطراف اتاق هدایت کرده و تا جایی که امکان دارد، اشیایی را برای شناسایی در دسترس او قرار دهید. و یا این که از او بخواهید با چشمان بسته شما را پیدا کند.

• جویدن خوراکی های جویدنی مثل آدامس و پاستیل:

جویدن خوراکی های جویدنی مثل آدامس و پاستیل، حس عمقی اطراف دهان را تحریک می کند.

• عبور از تونل:

یک تونل پارچه ای تهیه کنید و یا آن را با استفاده از چند صندلی بسازید، از کودک بخواهید با عبور از داخل آن، چند شی را جابه جا کند.

فعالیت های حس شنیداری:

در ادامه تمرینات کاردرمانی حسی برای حس شنوایی آمده است.

• گوش دادن کودک به موسیقی مورد علاقه خود:

مدتی را در طول روز همزمان با بازی کودک موسیقی مورد علاقه ی او را نیز پخش کنید.

• ترانه و آواز بخوانید:

در طول روز همراه با کودک ترانه و آواز بخوانید.

• دست بزنید:

 همزمان با پخش موسیقی، همراه با کودک دست بزنید.

• نواختن ابزارآلات موسیقی:

کودک را برای بازی با ابزارآلات تولید صدا مثل تبل و بلز تشویق کنید.

• ضربه زدن به طبل یا قابلمه:

در طول روز بازی های ساده ای مثل ضربه زدن به طبل یا قابلمه را انجام دهید.

• تشخیص صداها با بازی:

باز هایی مثل شنیدن صدای حیوانات مختلف و تشخیص حیوان مورد نظر، و یا درآوردن صدای آن ها با دیدن تصویرشان با کودک انجام دهید.

• راه رفتن بر روی سطوحی که صدا ایجاد می کنند:

راه رفتن روی برخی سطوح مانند، کاغذ مچاله شده یا لیوان یکبار مصرف و یا روی برگ ها را با کودک انجام دهید.

فعالیت های حس بینایی:

در ادامه چند تمرین کاردرمانی حسی برای حس بینایی آورده شده است.

• پوشیدن لباس های رنگی:

پوشیدن لباس های رنگی توسط کودک و نیز والدین از تحریکات حسی بینایی برای کودک محسوب می شود.

• نگاه کردن به کارت تصویر و کتاب هایی با تصاویر گوناگون:

کارت تصویر و کتاب هایی با تصاویر رنگارنگ و مختلف تهیه کنید؛ به همراه کودک آن ها را تماشا کنید. می توانید برای جذاب کردن تمرین، داستانی را برای تصاویر تعریف کنید.

• نقاشی کشیدن:

نقاشی کشیدن با انگشت و نیز مدادهای شمعی و رنگی، می تواند تحریکات حسی بینایی را برای کودک فراهم کند.

• راه رفتن روی مارکرها:

جاپایی های را روی زمین قرار دهید؛  از کودک بخواهید با قرار دادن پاهای خود بر روی آن ها راه برود.

• انداختن توپ ها داخل سبد:

چند توپ آبی و قرمز تهیه کنید، از کودک بخواهید، توپ های قرمز را درون سبد سمت راست و توپ های آبی را درون سبد سمت چپ بیندازد.

• تعقیب حباب های صابونی:

تعقیب حباب های صابونی حس بینایی کودک را تقویت می کند.

فعالیت های حس بویایی و چشایی:

در مغز انسان ساختارهای مربوط به حواس بویایی و چشایی کوچک هستند. در نتیجه این حواس در انسان خیلی محدود و ضعیف هستند. در ادمه تمرینات کاردرمانی حسی مربوط به حواس بویایی و چشایی آورده شده اند.

• بو کردن گل ها:

یکی از فعالیت هایی که برای تحریک حس بویایی توصیه می شود؛ بو کردن گل ها می باشد.

• بازی بوییدن با چشم بسته:

اشیای آشنا و بو دار مثل قهوه، شامپو و عطر را آماده کنید. از کودک بخواهید با بو کردن، نام هر کدام را بگویید.

• استفاده از عطرهای مورد علاقه کودک برای لباس ها و وسایلش:

از عطرهای مورد علاقه کودک بر روی لباس ها و اسباب بازی هایش استفاده نمایید.

• بو کردن ادویه جات:

 چند ادویه بودار تهیه کنید. کودک را تشویق کنید آن ها را بو کند.

• مکیدن مایعات غلیظ با نی:

مکیدن مایعات غلیظ با نی می تواند به تحریکات حس چشایی کمک کند.

• جویدن چیزهای جویدنی:

جویدن چیزهای متناسب با سن کودک؛ مثل پاستیل و آدامس علاوه بر تحریک حس عمقی موجب تحریک حس چشایی نیز می گردد.

• خوردن خوراکی ها با بافت های مختلف:

وسایل خوردنی با بافت هایی مختلف مثل ترد، خامه ای و جویدنی را برای خوردن در اختیار کودک قرار دهید.

• بازی چشیدن با چشم بسته:

بازی چشیدن با چشم بسته، یکی دیگر از فعالیت های پیشنهادی برای تحریکات چشایی می باشد.

انتخاب تمرینات حسی مناسب برای کودک:

برنامه های تمرینات حسی باید مطابق با نیازهای حسی کودک بوده و برای هر کودک متفاوت است. هم چنین برنامه حسی به صورت یک برنامه دائمی نمی باشد، بلکه باید متناسب با تغییر نیازهای کودک اصلاح شود. با توجه به نیازهای حسی او، این برنامه ی حسی می تواند مرتبا تغییر کند و فعالیت های جدیدی که مورد نیاز شرایط حال کودک است، جایگزین فعالیت های قدیمی شوند.برای اینکه بتوانید تمرینات کاردرمانی حسی مناسب برای کودک خود را از میان تمرینات پیشنهادی انتخاب کنید بایستی به شرایط کودک خود دقت داشته باشید.

برای شناسایی نیازهای حسی کودک، بایستنی کودک توسط یک کاردرمانگر ارزیابی گردد و یا شما خودتان به این اطلاعات دست پیدا کنید. با توجه به مطالبی که تا اینجا بیان گردید و نیز مطالبی که در ادامه و در بخش رویکرد یکپارچگی حسی بیان می شوند؛ تا حدودی می توانید این نیازهای حسی کودک خود را شناسایی کنید.

ممکن است کودک از برخی از فعالیت ها لذت ببرد و از برخی بترسد. یک قاعده کلی این است که تمریناتی به کودک داده شود که کودک به آن علاقمند است.

و در مورد تمریناتی که کودک را دچار بی قراری می کند؛ بایستی ابتدا تمرینات را با شدت و زمان کمتر به کودک ارائه دهید. و به تدریج در حین پیشرفت تدریجی کودک، فعالیت ها را به گونه ای تنظیم کنید که اضطراب او را کاهش داده و به او آرامش دهند. ابتدا تمرین و بازی را باید در آسان ترین شکل خود طراحی نمود و سپس به تدریج مشکل تر کرد. تا باعث رفع حساسیت تدریجی کودک گردد.

از بمباران حسی ناخواسته کودک خود به هنگام شرکت در فعالیت ها اجتناب کنید. خود کودک به عنوان یک منبع راهنمایی کننده برای آگاهی از این وضعیت می باشد. به محض مشاهده علائمی نظیر زل زدن، ترک فعالیت، خنده های بدون کنترل، گریه کردن، بستن چشمان خود و گرفتن گوش های خود و … فعالیت را متوقف کنید.

ارتباط و ادغام بین حسی های مختلف:

یکی از اصول یکپارچگی حسی به ویژه در سنین ابتدایی این است که حس ها را با یکدیگر ادغام کنیم. اکثر کودکان برای یادگیری و برقراری ارتباط از رویکردهایی که چند حس را به صورت همزمان درگیر می کنند بهره می برند.

در ادغام حسی، وقتی که ترکیب رنگ ها متنوع باشند و صدا هم همراه با آن باشد؛ مغز خودش را با چالش های صوتی و یا بینایی انطباق می دهد.

 مثلا هنگامی که کودک یک منظره با ترکیب رنگ های مختلف را می بیند و صدای پرندگان یا دیگر حیوانات را می شنود؛ در این حالت نورون های بینایی و شنیداری با هم دیگر ارتباط برقرار کنند. و مغز یک واکنشی را نشان می دهد که خودش را تقویت می کند.

شما می توانید از موقعیت ها و اشخاص مختلف مانند مادر بزرگ، لیوان ابخوری، تیم بازی بچه ها و… عکس بگیرید و وقتی در مورد هر کدام از این موقعیت ها حرف می زنید عکس آن را نیز به عنوان یک محرک بینایی به کودک نشان دهید.

یکپارچگی حسی:

در ادامه به یکی از پرکاربردترین رویکردهای درمانی در کاردرمانی ذهنی کودکان، به نام رویکرد یکپارچگی حسی می پردازیم.

یکپارچگی حسی به روندی اطلاق می گردد که در طی آن مغز تجربه های حسی مختلف از جمله بینائی، شنوایی، لامسه، تعادل و حس عمقی را تفسیر و سازمان دهی می کند.

حواس لامسه – تعادل و عمقی حواس اصلی و ابتدایی هستند و پایه و اساس رشد سالم را می سازند. اگر این سه حس کار خود را به درستی انجام ندهند، حس های دیگر نمی توانند به خوبی عمل کنند. بنابراین در رویکرد یکپارچگی حسی بیشتر روی این سه حس تاکید می شود. تقویت این حس ها روی همه ی حس ها تاثیر دارد و باعث افزایش تمرکز کودک و یکپارچه شدن بقیه حس ها به صورت کارآمد می شود.

اختلال در یکپارچگی حسی:

مغز برخی از کودکان با نیازهای ویژه، به علت نقص در یکپارچگی حسی، اطلاعات مبهمی را از حواس مختلف  درک می کند- و نمی تواند بین  پاسخ دهی کم و یا زیاد تعادل ایجاد کند. و در نتیجه مغز آن ها در تفسیر اطلاعات دریافتی به صورت موثر ناتوان است.

در نتیجه این کودکان در درک میزان فشار وارده، محل قرار گیری اندام ها و تمیز حسی دچار مشکل می شوند و به دنبال این ها، احساس ناامنی نسبت به جاذبه – ترس از ارتفاع و حساسیت شدید نسبت به لمس در آن ها دیده می شود؛ که این امر می تواند بر مهارت های حرکتی و ذهنی آن ها تاثیر بگذارد.

اختلال در یکپارچگی حسی می تواند کودک را هنگام راه رفتن دچار ناهماهنگی کند و یا در مهارت های حرکتی ظریف مانند کنترل مداد در هنگام نوشتن مشکل ایجاد کند.

مثلا اگر انگشت کودکان ای دی اچ دی را عقب ببریم، به پشت دستشان می چسبد. این یعنی مفاصل شل هستند و حس عمقی این کودکان ضعیف است.

هم چنین این کودکان هنگام راه رفتن  پاهایشان را به زمین می کوبند. این یعنی حس عمقیشان ضعیف است و این حس عمقی ضعیف باعث می شود که توجه و تمرکز کودک ضعیف باشد.

یا کودکانی که با یک لمس ساده می ترسند و واکنش غیر عادی نشان می دهند؛ این ها همه به خاطر نقص در یکپارچگی حسی می باشد. اختلالات یکپارچگی حسی بیشتر در کودکان طیف اوتیسم مطرح است.

در ادامه به شایع ترین مشکلات ناشی از اختلال یکپارچگی حسی خواهیم پرداخت و درمان هایی را برای ان ها بیان خواهیم کرد.

مفهوم کم پاسخ دهی و بیش پاسخ دهی حسی:

همان گونه که قبلا بیان گردید برخی از کودکان با نیازهای ویژه، وضعیت نرمالی را از حواس مختلف در مغز خود درک نمی کنند.

کودکی که برای یک حس کم پاسخ ده می باشد؛ به جستجوی شدید محرکات حسی در زمینه حس های آسیب دیده می پردازد. به طور مثال کودکی که نسبت به تحریکات تعادلی کم پاسخ ده است، سیستم عصبی او همانند سایر همسالانش به دنبال چنین تحریکاتی علائمی نظیر سرگیجه را در پی ندارد و برای این که به سطح راضی کننده ای برسد نیاز به تحریکات تعادلی شدیدتری دارد. یا کودکی که به تحریکات بینایی کم پاسخدهی دارد؛ رنگ های درخشان برای او هیجان انگیز است.

در مقابل کودکی که نسبت به یک حس بیش پاسخ ده است؛ واکنش های شدیدی نسبت به محرک های حسی بروز می دهد؛ که گاهی به صورت تدافع حسی خوانده می شود. کودکی که دچار بیش پاسخ دهی است نسبت به محرکات حسی معمولی حالت تدافعی از خود نشان می دهد. مثلا کودکی که نسبت به حس بینایی بیش پاسخ ده است، در برابر نورهای شدید چشمان خود را با دستانش می پوشاند.

باید این موضوع را در نظر گرفت که این گونه نیست که یک کودک برای تمامی حس ها کم پاسخ ده یا بیش پاسخ ده باشد. مثلا ممکن است یک کودک از نظر حس لامسه کم پاسخ ده و برای حس بینایی بیش پاسخ ده باشد.

در ادامه به طور کامل به این مشکلات می پردازیم و درمان های آن ها را بیان می کنیم. سعی کنید با اطلاعاتی که می آید؛ ضعف های حسی کودک خود را بشناسید و این مشکلات را از بین ببرید.

حساسیت لمسی پایین:

کودکی که در حس لامسه خود کم حسی دارد لمس سطحی را اصلا حس نمی کند و سیستم حسی او فقط لمس عمیق و بغل های سفت و فشار محکم را ثبت می کند.

این کودکان معمولا خیس بودن پوشک، خراش روی زانو و کثیف بودن صورتشان را حس نمی کنند. این کودکان ممکن است نسبت به محیطشان بی تفاوت به نظر برسند یا در موقعیت هایی که دیگران هیجانی می شوند بدون واکنش و بی تفاوت باشند.

حساسیت به لباس ها:

اگر کودک واکنش لمسی بالایی داشته باشد، عوض کردن لباس های او یک درد سر بزرگ خواهد بود. یقه لباس، کمربند و … برای کودک آزار دهنده است و ممکن است باعث رفتارهای خشن و جیغ و فریاد او شود. خانواده ها باید آگاه باشند که کودک را مجبور به پوشیدن لباس هایی که او را آزار می دهند؛ نکنند.

اگر کودک با مارک لباس اذیت می شود آن را از روی لباس قیچی کنید و یا این که لباس های بدون مارک برای او بخرید.

اگر کودک با جنس های خاصی از پارچه ها و لباس ها احساس ناراحتی می کند اجازه دهید خودش از بین لباس های معمول گزینه مناسب مورد نظرش را پیدا کند.

اگر کودک لباس های خیلی تنگ را دوست دارد، لباس های یکسره چسبان برای او تهیه کنید تا زیر لباس های دیگر بپوشد.

و اگر پوشیدن لباس های گشاد را دوست دارد، لباس های گشاد رنگارنگ برای او تهیه کنید. و از پوشاندن لباس های زبر و خشن به او خودداری کنید. در هنگام شروع پوشیدن لباس به چنین کودکی، ابتدا او را به آرامی لمس کرده و نوازش کنید و روند پوشیدن لباس را به آرامی برای او انجام دهید.

اگر کودک با پوشیدن کفش های معمول احساس راحتی نمی کند و مرتب آن ها را در می آورد اجازه دهید دمپایی های راحت بپوشد.

احساس درد:

کودکانی که حساسیت لمسی بالایی دارند، در مواقع آسیب دیدن، درد را بیشتر از حد عادی احساس کرده و شروع به فریاد و ناله بلند می کنند.

اما کودکانی که حساسیت لمسی کمتری دارند، احساس درد را بسیار کمتر حس می کنند. چنین کودکی ممکن است درد معده داشته باشد اما متوجه آن نشود، و یا این که از عفونت گوش خود آگاه نباشد. این کودکان باید توسط خانواده و مراقبین مورد توجه قرار بگیرند تا مشکلاتی برای سلامتی آن ها بروز نکند.

حساسیت به مواد:

لمس برخی چیزها مثل رنگ انگشتی یا خمیر بازی، برای کودکی که حساسیت لمسی دارد ممکن است ناراحت کننده باشد. ار آن جایی که حس لمس، حتی دهان را نیز در بر می گیرد، این اجتناب می تواند در مورد بعضی غذاها نیز صدق کند. اگر کودک از برخی غذاها و یا فعالیت ها اجتناب می کند، علت ان می تواند مشکل لمسی باشد نه مشکل رفتاری.

در مقابل برای کودکی که حس لمس او واکنش دهی پایینی دارد، مواد لیز ممکن است آزاردهنده باشند. این مواد یا غذاها به اندازه کافی قوی نیستند تا واکنش لمسی معقولی را در کودک به راه بیندازند. بهتر است در مواد لیز چیزهایی قرار داده شود که کودک را به سمت ان ها جذب کند و داده های حسی بیشتری به او وارد کند، مثل: قرار دادن برنج در رنگ های انگشتی، یا قرار دادن میوه در ژله ها.

حساسیت به لمس شدن و بیزاری از در آغوش گرفته شدن:

کودکی که از لحاظ حس لامسه بیش حس است؛ ممکن است در برابر لمس دیگران مقاومت شدیدی نشان دهد. حتی ممکن است به منظور کاهش دادن تماس پا با زمین، بر روی نوک پنجه راه برود.

لمس چنین کودکی می تواند یک تجربه وحشتناک باشد. ممکن است یک نوازش آهسته را به صورت ضربه ای محکم درک کند و لمس برای او دردناک باشد و در مقابل بغل شدن مقاومت کند.

برخی از کودکانی که حساسیت بالایی دارند؛ از در آغوش گرفته شدن بیزار هستند؛ ولی نباید خانواده در اغوش گرفتن را از او دریغ کنند.

برای کاهش مشکلات حسی در چنین کودکی پیشنهاد می گردد قسمت هایی از بدن کودک که حساسیت کمتری دارد را شناسایی کرده و لمس را از همان قسمت شروع کنید و سپس کم کم او را برای در اغوش گرفتن آماده کنید.

برخی از کودکان ممکن است فشار عمیق را به لمس سبک ترجیح دهند. این کودکان را به صورت محکم لمس کرده و در آغوش بگیرید.

در برخی مواقع کودک دیگران را در آغوش می گیرد اما اجازه نمی دهد کسی او را در آغوش بگیرد. زیرا آن دسته از تجارب حسی که غافلگیرانه نباشند و قابل کنترل باشند، نسبت به تجاربی که او در آن ها احساس عدم قدرت می کند؛ تهدید کمتری دارند.

مشکلات مربوط به اصلاح سر و شانه کردن موها و مشکلات دندانپزشکی:

شانه زدن موها و یا قیچی کردن و شست شوی آن ها، ممکن است برای کودکی که حساسیت لمسی دارد؛ بسیار سخت باشد. در هنگام لمس و کار با سر کودک، باید احتیاط لازم را لحاظ نمود. هم چنین توصیه می شود موهای او همیشه کوتاه باشند تا نیاز کمتری به شانه زدن باشد.

 برخی از کودکان، هنگامی که سر آن ها در مواقعی مثل تاب بازی و شستن موها به عقب می رود مضطرب می شوند. برای این کودکان در این مواقع سر او را در حالت قائم نگه دارید.

هم چنین کارهای مربوط به دندان پزشکی برای کودکانی که حساسیت زیادی دارند یک مشکل بزرگ محسوب می شود. بایستی قبل از این که کودک وارد اتاق دندانپزشک شود در مورد مشکلات پردازش حسی او با دندانپزشک صحبت شده و اطلاعات کافی در اختیار او قرار بگیرد.

بیش حسی در حس بینایی:

در کودکانی که واکنش بیش از حد به نور دارند؛ به نور عادی واکنش بیش از حد نشان می دهند. نورهای درخشان و در حال حرکت به شدت برای آن ها پریشان کننده و گیج کننده هستند. این کودکان در اتاقی که در سقف آن نور سوسو می زند و یا بیش از حد روشن است، نمی توانند تمرکز کنند و آرام باشند. معمولا این کودکان هنگام نگاه کردن به اشیای نورانی مثل خورشید چشمان خود را با دستشان می پوشانند.

برای این کودکان استفاده از چراغ هایی با نور کمتر و یا چراغ هایی که پوشیده شده اند مناسب است. هم چنین نورهای رنگی می توانند برای آن ها آرام بخش باشند.

اگر کودک با تابش نور به درون اتاق دچار پریشانی و ناراحتی می شود، بهتر است پنجره ها سایه بان داشته باشند تا از ورود مستقیم نور جلوگیری شود. هم چنین میز کودک به نقطه ای از اتاق که نور به آن جا مستقیم نمی تابد انتقال یابد.

اگر زمانی که کودک بیرون می رود نور افتاب او را اذیت می کند و باعث سردرد و یا آبریزش چشم در او می شود، باید از عینک های دودی مناسب کودکانه برای او استفاده شود.

رنگ های درخشان می توانند باعث سردرگمی و منکوب شدن کودک شوند. برای این کودکان خوابیدن در اتاقی که با رنگ های ملایم و آرام پوشیده شده است؛ توصیه می شود.

هم چنین برای آن ها نورهای طبیعی و نور لامپ های معمولی نسبت به نورهای فلوروسنت مناسب تر و راحت تر می باشند.

بیش حسی در حس شنوایی:

کودکی که نسبت به صداها بیش پاسخ دهی دارد؛ صداها را به صورت انفجاری و بدون هیچ گونه فیلتری دریافت می کند. او ممکن است در برابر صداهای بلند، جیغ بکشد و با دست گوش های خود را بپوشاند. او ممکن است با شنیدن صدای آمبولانس، دزدگیر ماشین، صدای مته، صدای کامیون، لباس شویی یا جاروبرقی، واکنش غیر قابل انتظاری از خود نشان دهد.

هم چنین صداهای زیر و یا صداهای بم خاصی که فرکانس های بسیار بالا و یا بسیار پایینی دارند؛ باعث آشفتگی و اضطراب آن ها می شوند.

برای این کودکان پیشنهاد می گردد با کودک از قبل در مورد صدایی که شنیده خواهد شد صحبت کرده و او را در این خصوص آگاه کنید.

برای او این امکان را فراهم کنید که به مکانی دورتر از صدا برود.

کودک می تواند برای محافظت از صداها از هدفون و یا پنبه در داخل گوش استفاده کند.

وقتی که صداها خاتمه یافت، او را در آغوش بگیرید و به او اطمینان دهید که همه چیز روبه راه است.

کم حسی در شنوایی:

کودکانی که در حس شنوایی کم پاسخ دهی دارند، به نظر می رسد که به طور کامل صداها را نادیده می گیرند. این کودکان به صدای زنگ ها و سوت ها واکنش زیادی نشان نمی دهند. و صداهای آرام تر را نمی شنوند. آن ها نه تنها صداهای دیگران، بلکه صداهایی که خودشان هم تولید می کنند را نمی شنوند. با صدای بلند صحبت می کنند. پاهای خود را محکم بر زمین می کوبند. و صدای ضبط را بالا می برند.

مشکل نخوردن غذا:

اگر کودک نسبت به اطلاعاتی که از حس های چشایی و بویایی به او وارد می شوند بیش پاسخ ده باشد، غذا ممکن است ناخوشایند و تهوع آور باشد. هم چنین کودکی که نسبت به این حس ها کم پاسخ ده باشد، غذا ممکن است ناجذاب بوده و او برای خوردن ان هیچ اشتهایی نداشته باشد.

اشتیاق برای خوردن ترشی و شوری و مواد غیر خوراکی:

والدین کودکان با اختلال در یکپارچگی حسی، ممکن است عادت مربوط به خوردن مواد خاصی را در کودک خود مشاهده کنند. مثلا کودک ممکن است به مزه های تند علاقه فراوانی داشته باشد، اب ترشی را به راحتی سر بکشد، و یا تکه های لیموترش را بمکد.

چنین کودکی ممکن است طعم بسیاری از چیزها را درک نکند. و هم چنین ممکن است مواد غیر خوراکی را به دهان بگذارد.

این کودکان، ممکن است به خوردن مواد فاسد و یا تاریخ گذشته بپردازند و یا بوی سوختگی را متوجه نشوند. بنابراین اگر این حس ها به درستی در کودک عمل نکنند، ممکن است باعث بیماری و آسیب شوند.

کودکی که نسبت به حس چشایی و بویایی کم پاسخ ده می باشد، نمی تواند تشخیص دهد چه چیزهایی برای بوییدن و خوردن خوب هستند و چه چیزهایی خوب نیستند. والدین این کودکان باید در خصوص مواد و خوراکی های در دسترس آن ها و آن چه که در یخچال قرار می دهند محتاط باشند.

ترس از ارتفاع:

کودکی که به اطلاعات حس تعادل بیشتر از حد واکنش نشان می دهد، ترس و اضطراب و اجتناب از بالا رفتن از سرسره، پله برقی، آسانسور و وسایل بازی متحرک یا مرتفع و سطوح ناهموار را نشان می دهد.

برای این کودکان ارتفاع ها، بلند تر از حد واقعی به نظر می رسند. نردبان پرخطر تر از حد عادی است.

و سرسره پر از دست اندازها و جهش های سریعی است که سیستم حسی او نمی تواند با آن کنار بیاید.

تاب بازی را عملی بسیار استرس زا تلقی می کنند. زمانی که تاب برای بالا رفتن به عقب کشیده می شود، این کودکان به شدت وحشت زده می شوند.

وادار کردن کودک به انجام این تمرینات، کشیدن یا هل دادن او در این شرایط برای این که حرکتی انجام دهد، نه تنها اوضاع را بهبود نمی دهد بلکه باعث افزایش ترس در او شده و شرایط را سخت تر می کند.

درمان این کودکان معمولا با فعالیت هایی آغاز می گردد که نزدیک به سطح زمین است و کف پاهایش با زمین در تماس است و با حمایت بدنی از سوی درمانگر انجام می شود تا به کودک کمک کند که احساس امنیت نمایید. به تدریج و با گذشت چند هفته از درمان، فعالیت هایی که نیازمند بالا رفتن از سطوح مختلف و جابه جایی از روی زمین هستند، به عنوان تمرینات دشوار در نظر گرفته می شوند و به تدریج حمایت فیزیکی کاهش می یابد.

در واقع باید تلاش نمود تا کودک در ابتدا راه های کم خطرتر و ایمن تری برای انجام کارهای خود پیدا کند تا بتواند حرکات مورد نیازش را گسترش دهد. پیشنهاد می شود در ابتدا او را روی تاب نگه دارید. از سرسره های با ارتفاع پایین استفاده کنید و او را در تمام مسیر بالا و پایین رفتن از سرسره، همراهی کنید. و هنگام ایستادن روی تخته های تعادل او را حمایت کنید.

کم حسی در تعادل:

کودکانی که نسبت به حس تعادل پاسخ دهی کمتری دارند؛ با دقت فراوان به تاب بازی می پردازند. و نیاز شدیدی به داده های حس تعادل دارند. چنین کودکانی بهتر است برای دریافت تمرینات کاردرمانی حس تعادل به تاب بازی مشغول شوند تا مجبور نشوند این نیاز خود را در خانه و به روش های غلط جبران کنند.

چنین کودکی ترس از ارتفاع و سوار شدن بر روی تاب ها و سرسره را تجربه نمی کند. و سیستم حس تعادل او در مورد این که چه مقدار از زمین ارتفاع دارد، چه مسافتی دور شده، و چقدر سریع راه می رود، نمی دهد. پریدن از ارتفاع چند متری، فرود آمدن شدید روی زمین، روی دست ها یا روی پاها، احساس مساعدی به او می دهد و برایش ناراحت کننده نخواهد بود.

پریدن و بال بال زدن:

پریدن سخت و خشن و بال بال زدن، فعالیتی شایع در میان کودکانی با مشکلات حس عمقی می باشد. کودک این کار را اغلب در زمان اضطراب انجام می دهد. این عمل می تواند به چندین هدف انجام شود:

به کودک داده های عمقی فراهم می کند.

عضلاتی که به فرد تونایی پریدن می دهند را به کار انداخته و گیرنده های آن ها را تحریک می کند تا اطلاعات مورد نیاز را به مغز مخابره کنند.

به مغز کودکی که نسبت به حس عمقی کم پاسخ ده حسی می باشد، داده هایی وارد می کند تا بتواند آن ها را درک کند.

احساس خوب و آرامش بخشی به کودک داده و به او کمک می کند خود را بهتر سازماندهی کند.

برای درمان این کودکان: می توان ترتیبی داد که کودک هر زمان که به این گونه داده ها نیاز داشت روی ترامپولین بپرد و یا طناب بازی کند.

اگر این کار باعث آرامش در کودک می شود بهتر است به جای متوقف کردن این کار، به او اجازه دهیم به منظور حفظ آرامش خود آن را انجام دهد. و اگر سبب اضطراب او می گردد بهتر است از سایر راهکارهای عمقی استفاده نمود.

ضربه زدن و هل دادن دیگران:

ضربه زدن و هل دادن، نوع دیگر از رفتارهای مرتبط با مشکلات حس عمقی می باشند که ممکن است سبب آسیب رساندن کودکان دیگر شوند. چنین کودکی ممکن است نداند که این رفتارها ممکن است باعث احساس بدی در دیگران شوند.

 ممکن است او درک کمی از این که دستان خود را چه قدر محکم و یا چه قدر سریع حرکت می دهد داشته باشد.

با وجود این که ضرباتی این چنینی ممکن است داده های عمقی برای کودک فراهم کند و می تواند برای اهداف درمانی وی مفید باشد، اما نباید به کودک اجازه داد چنین ضرباتی به دیگران وارد آورد، زیرا باعث آسیب آن ها می شود. برای این که داده های عمقی در این کودکان فراهم گردد؛ پیشنهاد می گردد:

کودک دستان والدین را با دستانش فشار دهد. و به کیسه های شنی یا توپ با مشت بکوبد.

هم چنین تمرینات مربوط به فرغونی راه رفتن بر روی دستها و کشتی گرفتن نیز می توانند مفید باشند.

گاز گرفتن:

موضوعی که می تواند بسیار دردساز باشد این است که کودک با گاز گرفتن بخواهد نیاز خود برای دریافت داده های قوی حس عمقی را پاسخ دهد. این حرکت می تواند بسیار پرخاشگرانه و اسیب رسان باشد و باید توسط اطرافیان از انجام آن ها جلوگیری شود.

پیشنهاد می گردد از راه های جایگزین زیر برای دریافت داده های حس عمقی کودک استفاده کنید:

قطعات پلاستیکی قابل جویدن برای او فراهم کنید.

 هم چنین می توانید تیوب های بهداشتی را از فروشگاه های پزشکی تهیه نماید و به صورت گردن بند در گردن کودک قرار دهید تا کودک هنگام نیاز، داده های عمقی دهانی را دریافت کند.

از شیرینی ها و غذاهای جویدنی مناسب استفاده کنید و آبنبات های ترش و جویدنی به او بدهید تا حس دهانی او هشیار شود.

ضربه زدن با سر به اشیا و دیگران:

در برخی مواقع ممکن است کودک در مورد سرش حساسیت کافی و لازم را نداشته باشد و بدون آنکه احساس ناراحتی و یا درد بکند، آن را به در و دیوار بکوبد. این رفتارهای کودک باید منع شده اما به حساب خود آزاری عمدی او گذاشته نشوند. این رفتارها برای کودک داده های عمقی مفاصل گردن را فراهم می کند. و او ممکن است واقعا نداند که در حال صدمه زدن به خود می باشد.

 برای دریافت داده های حس عمقی مفاصل گردن، به پیشانی و گردن کودک با دست خود زمانی که او نشسته است؛ فشار وارد کنید.

شرایطی را فرآهم کنید تا فشار عمیق مداومی به سر او وارد شود. می توان به همین منظور از کلاه های محکم و یا بستن سر او با پوشش های رنگی متنوع استفاده نمود.

هم چنین زمانی که کودک شروع به کوبیدن سر خود به اشیا می کند برای جلوگیری از اسیب سر او، از کلاه ایمنی استفاده کنید.

مکیدن انگشت ها و شست:

عمل دیگری که به کودک احساس آرامش می بخشد، مکیدن انگشتان و شست می باشد. این عمل برای دهان، انبوهی از داده های لامسه و هم چنین داده های عمقی به مفاصل انگشتان و دست ارائه می دهد.

بهتر است ترک عادت مکیدن شست ابتدا در ساعات خاصی از روز انجام شود. به عنوان مثال برای شروع از کودک بخواهید دو ساعت خاص از روز، انگشت خود را نمکد.

گماشتن کودک به کارها و فعالیت های دستی مثل نقاشی کشیدن، قیچی کردن، گل بازی و خمیر بازی که کودک مجبور است از دستانش استفاده کند و به شست خود کمتر توجه کند، می تواند مفید باشد.

برای کودکانی که همکاری لازم را داشته، می توان از یادآورها استفاده کرد مثلا یک نوار چسب یا نوار پلاستیکی ضد آب روی انگشت کودک چسباند تا به کودک یادآوری کند که انگشت خود را داخل دهان نبرد. هم چنین می توان انگشت مورد نظر را رنگ نمود. این یادآورها بایستی تا زمانی که عادت به طور کامل از بین نرفته است، روی انگشت کودک باقی بمانند.

هم چنین می توان با مالیدن محلول ها یا کرم های بد طعم بر روی انگشت کودک، از این عادت جلوگیری کرد. البته باید مراقب بود که این مواد، از نظر کودک به عنوان تنبیه تلقی نشود، زیرا در این صورت کودک اقدام به مقابله کرده و درمان، نتیجه ای در بر نخواهد داشت.

معرفی اختلال یکپارچگی حسی به کودک:

راه های زیادی وجود دارد تا والدین بتوانند بر اساس آن ها به نیازهای حسی کودکشان پاسخ بدهند. اما کودکان با اختلال یکپارچگی حسی، خودشان نیز باید در مورد نحوه کارکرد سیستم حسی شان آگاهی یابند تا بتوانند آن را همیشه در تعادل مناسبی نگه دارند.

کودک برای تامین نیازهای حسی خود، بر اساس شیوه های خودش راهکارهایی را در نظر می گیرد. اما ممکن است این راهکارها تخریب کننده و نامناسب باشند و شرایط دشواری را برای کودک رقم بزنند. صحبت کردن با کودک در مورد مشکلات یکپارچگی حسی او، به او و والدینش کمک می کند تا بتوانند باهم برنامه مناسبی در خصوص نیازهای حسی او تدارک ببینند.

حس های هفتگانه را برای کودک توضیح دهید و  برای او توضیح دهید که شیوه ایی که او اطلاعات وارده از حس های مختلف را پردازش می کند، او را نسبت به دیگران منحصر به فرد کرده است. برای او توضیح دهید که همیشه حس ها به درستی کار نمی کنند و گاهی اطلاعات را بیشتر از حد و گاهی کمتر از حد دریافت می کنند. مهم است که کودک بداند این گونه مشکلات در دریافت حس ها ناشی از بی دقتی و یا عدم توانایی وی نمی باشد.

به کودک توضیح دهید که برخی اتفاقات نیز باعث ترس، عصبی شدن و یا استرس شما می شوند؛ ولی ممکن است هیچ واکنشی را در کودک ایجاد نکند.

دانستن این موضوع که هر کسی اتفاقات مختلف را به صورت متفاوتی نسبت به دیگری درک می کند و این افراد ممکن است اطلاعات حسی را به گونه ای دیگر پردازش کنند؛ می تواند انقلابی را در کودک ایجاد کند.

این توضیحات و راهنمایی های والدین کمک خواهد نمود تا کودک استرس کمتری داشته باشد و اعتماد به نفس خود را به دلیل مشکلات حسی اش از دست ندهد.

اگر کودک هنوز آماده درک توضیحات شما در خصوص یکپارچگی حسی نمی باشد، تا جای ممکن نقاط قوت کودک خود را شناسایی کرده و از او تعریف و تمجید کنید و نگذارید احساس منفی نسبت به تفاوت هایش در یکپارچگی حسی داشته باشد.