فلج مغزی چیست؟

هنگامی که والدین برای اولین بار بعد از تشخیص پزشک برای کودک خود با نام فلج مغزی روبرو می شوند .برای خانواده بسیار دلهره آور و ناراحت کننده است.

واژه ی فلج بار منفی زیادی ایجاد می کند. آیا همه ی کودکان فلج مغزی در تحرک مشکل دارند؟ آیا کودک من قادر خواهد بود به صورت مستقل راه برود ؟ آیا کودک من قادر خواهد بود کارهای شخصی خود را به صورت مستقل انجام دهد؟

این ها سوالاتی هست که برای والدین مبهم است. برای پاسخ به این سوالات تا انتهای مقاله با من همراه باشید.

برای این که کاملا متوجه شویم که وضعیت کودک در آینده چگونه خواهد بود ابتدا باید یک دید کلی در مورد این کودکان داشته باشیم. ابتدا به تعریف فلج مغزی خواهیم پرداخت. انواع آن را ذکر کرده و مراحل حرکتی و موانع حرکتی را در این کودکان بیان می کنیم . و در انتها راه کارهایی را برای درمان این کودکان پیشنهاد خواهم کرد.

فلج مغزی چیست ؟

 فلج مغزی یا cerebral palsy  که به اختصار CP نامیده می شود ؛طبق تعریف عبارت است از هر گونه ضایعه غیر پیشرونده به مغز در حال رشد قبل از تولد ، حین تولد ، بعد از تولد تا ۲ الی ۵ سالگی .

بنابراین طبق این تعریف کودکان فلج مغزی طیف وسیعی از کودکانی که در تحرک مشکل دارند از خیلی خفیف تا خیلی شدید را شامل می شوند.

فلج مغزی شایع ترین اختلال حرکتی دوران کودکی است؛ که حدود ۳ از هر ۱۰۰۰ تولد را شامل می شود. احتمال بروز فلج مغزی در چند قلوها بیشتر است. میزان تاثیر فلج مغزی روی رشد کودک به میزان آسیب وارده و نیز محل آسیب در مفز بستگی دارد.

مفهوم دیگری که از این تعریف برداشت می شود این هست که بیماری فلج مغزی غیر پیشرونده هست . و وضعیت بیماری بدتر نمی شود . ولی نباید این گونه تصور کرد که اگر کودک را به حال خود رها کنیم وضعیت کودک بدتر نخواهد شد. اگر کودک مداخلات توان بخشی را دریافت نکند و در فعالیت های فیزیکی درگیر نگردد؛ عوارض بی حرکتی می تواند منجر به دفورمیتی ها و کانترکچر مفاصل گردد.

مغز به ماهیچه ها دستور حرکت و تولید نیرو می دهد. کودک بدون پیام های صحیح ارسالی از مغز ، قادر به یادگیری مهارت های حرکتی پایه مثل خزیدن ، بلند شدن یا راه رفتن نیست.هر کدام از بخش های مغز وظیفه ی کنترل حرکات ماهیچه های خاصی را بر عهده دارند. بنابراین با توجه به وسعت و محل ضایعه ی مغزی انواع فلج مغزی به وجود می آید.

با وجود این که در فلج مغزی آسیب رشدی وجود دارد ولی تشخیص آن توسط پزشکان در اوایل کودکی سخت است. به همین دلیل ممکن است تشخیص به تاخیر بیفتد.

مشکلات درکی – شناختی در کودکان فلج مغزی :

موضوع دیگری که در مواجه با والدین کودکان فلج مغزی دریافته ام این هست که برخی از والدین تصور می کنند  کودکان فلج مغزی حتما از لحاظ ادراکی و شناختی مشکل خواهند داشت . و بارها در کلینیک مواجه شده ام که والدین برای کود ک خود که در تحرک مشکل دارد این موضوع را مطرح کرده اند که کودک من فلج مغزی نیست همه چیز را درک می کند.

واژه ی فلج مغزی به این خاطر اطلاق می گردد که قسمت هایی از مغز که مسئول حرکت هستند – به هر علتی که می تواند قبل از تولد ، حین تولد و بعد از تولد به وجود آید – دچار ضایعه گریده است.

البته در برخی از موارد، قسمت هایی از مغز که در ادراک  و شناخت نقش دارند نیز دچار ضایعه شده که در این حالت مشکلات درکی-شناختی را در این کودکان شاهد خواهیم بود. ولی این گونه نیست که همه ی کودکان فلج مغزی دچار مشکلا ت شناختی-ادراکی باشند.

علت های فلج مغزی:

عواملی که می توانند باعث بروز فلج مغزی گردند قبل، حین و بعد از تولد رخ می دهند. عوامل قبل از تولد مسئول ۷۵ درصد از بروز این اختلال هستند.

نارس به دنیا آمدن کودک علت اصلی بروز فلج مغزی:

مهم ترین علت بروز فلج مغزی ، نارس به دنیا آمدن کودک می باشد. کودکانی که به هر دلیل نارس متولد می شوند به علت این که هنوز سیستم عصبی و تنفسی آن ها به صورت کامل تکامل نیافته است در تنفس دچار مشکل می شوند که باعث آسیب قسمت های از مغز می گردد. و در نتیجه کنترل مغز بر روی ماهیچه های بدن کم می شود. حدود ۱۰ درصد کودکانی که به صورت نارس متولد می شوند مشکل فلج مغزی دارند.

یکی از علت های شایع دیگر نرسیدن اکسیژن درهنگام زایمان به ویژه زایمان های سخت می باشد.

فلج مغزی بعد از تولد هم به دلایلی مثل ضربه به سر و بروزعفونت می تواند رخ دهد.

تقسیم بندی کودکان فلج مغزی :

در شایع ترین تقسیم بندی ها کودکان فلج مغزی را برا اساس عضلات مبتلا و نیز بر اساس سفت یا شل بودن عضله تقسیم بندی می کنند.

برای تماشای فیلم های آموزش کاردرمانی ما را در اینستاگرام دنبال کنید.

تقسیم بندی بر اساس عضلات مبتلا :

کودکان فلج مغزی را بر اساس عضلات مبتلا به سه گروه تقسیم بندی می کنند.

1. کوادرو پلژی
2. دای پلژی
3. همی پلژی

                                                  

کودارو پلژی

شدید ترین نوع فلج مغزی است ؛که کل عضلات بدن درگیر هستند. و کودک، در انجام برخی فعالیت های روزمره ی خود مشکل دارد. معمولا این کودکان به خاطر درگیری عضلات صورت ، در صحبت کردن و غذا خوردن نیز مشکل دارند.

دای پلژی

در دای پلژی بیشتر پاها درگیر هستند و کودک در ایستادن و راه رفتن مستقل مشکل دارد . اغلب خانواده ها در۷-۹ ماهگی که متوجه می شوند که فرزندشان نمی تواند بنشیند، به این مشکل پی می برند.

همی پلژی

یک نیمه ی بدن درگیر است . یعنی یک دست و یک پا. معولا این کودکان به دلیل توانایی یک نیمه ی بدنشان پیشرفت خوبی دارند.

تقسیم بندی بر اساس شل یا سفت بودن عضله :

بر اساس این تقسیم بندی کودکان فلج مغزی را به دو نوع تقسیم بندی می کنند.

1. فلج سفت یا اسپاستیک
2. فلج شل یا هایپوتون

فلج اسپاستیک یا سفت :

ابتدا باید بدانیم که اسپاسم چیست ؟ افزایش تون عضله را اسپاسم می گوییم.۸۰ درصد کودکان فلج مغزی را نوع اسپاستیک تشکیل می دهند. اسپاسم نوعی مقاومت غیر ارادی عضله هست که در برابر کشش و حرکت وجود دارد.

وجود این مقاومت غیر ارادی باعث می شود کودک نتواند کارهای خود را به صورت روان و مطلوب انجام دهد. به دفعات در کلینیک مشاهده کرده ام که هنگام تمرین والدین از کودک می خواهند بدن خودش را شل کند. در حالی که این مقاومت غیر ارادی هست و کودک نمی تواند به طور ارادی آن را کنترل کند. حتی با تلاش برای شل کردن بدن خود به دلیل ایجاد رفلکس های مزاحم (در مورد رفلکس ها در ادامه توضح خواهم داد.) وضعیت بدتر می شود.

موضوع دیگری که اهمیت دارد این هست که این اسپاسم ارتباطی به قدرت عضله ندارد. بارها والدین در کیلنیک بیان کرده اند که کودک من زورش خیلی زیاد هست اصلا نمیشه دستش را باز کرد . همان گونه که بیان گردید این مقاومت، غیر ارادی هست و ارتباطی با قدرت عضلانی ندارد. و تقریبا در تمام موارد، عضله ی ای که اسپاسم دارد ضعیف هست . و تقویت روزانه ی آن ضروری هست.

آیا روشی برای کنترل اسپاسم عضله وجود دارد؟

به  طورکلی با افزایش سن کودک و پیشرفت مهارت های حرکتی کودک اسپاسم به تدریج کاهش می یابد.

کاهش ارادی اسپاسم توسط کودک ممکن نیست . ولی اگر کودک در وضعیت هایی قرار داده شود که رفلکس ها تشدید نگردد عضلات به صورت موقت شل خواهند شد. و درمانگر می تواند تمرینات مورد نظر خود را به شکل مطلوب انجام دهد.

برای کاهش اسپاسم عضلات، داروهایی مثل تزریق بوتاکس و دیسپورت بر عضلات وجود دارد. تاثیر آن ها نیز به صورت چند ماه هست . و در طی این چند ماه باید کودک به صورت مناسب و فشرده مداخلات کاردرمانی را دریافت کند تا باعث تسهیل مراحل حرکتی در او گردد.

داروی دیگری که برای کاهش اسپاسم در این کودکان مورد استفاده قرار می گیرد باکلوفن هست که به صورت خوراکی و نیز به صورت جراحی داخل شکم ( پمپ باکلوفن ) کاربرد دارد . یکی از زیان های این داروها تاثیر آن ها بر روی کل بدن است و یک حالت شلی عمومی بر روی کل بدن ایجاد می کنند.

فلج هایپوتون یا شل :

کم بودن تون عضله را هایپوتون می نامند. در فلج شل یا هایپوتون عضلات و مفاصل شل و ضعیف هستند و کودک در انجام فعالیت های روزمره با مشکل روبرو هست. معولا این کودکان در بدو تولد در کنترل سر و گردن گرفتن مشکل دارند. و کسب مراحل  حرکتی با تاخیر همراه هست.

اخیرا تمایل به سمت تقسیم بندی بر اساس عملکرد ( شدت فلج مغزی ) ارجحیت بیشتری از تقسیم بندی های فوق یافته است. بر این اساس از سیستم تقسیم بندی عملکردهای درشت (GMFCS) استفاده می شود. در این تقسیم بندی کودکان فلج مغزی بر حسب سن و بر اساس مهارت های حرکتی درشت به پنج گروه تقسیم می شوند.

مراحل حرکتی کودکان :

کودکان به صورت کاملا وابسته متولد می شوند و بر روی اجزای بدن خود کنترلی ندارند . در هر وضعیتی که قرار بگیرند (شکم ، پشت یا پهلو ) درهمان حالت  باقی می مانند و هیچ انتخابی ندارند. پس از گذشت چند ماه ، کودک می تواند کنترل سر خود را داشته باشد. و سپس به تدریج مراحل حرکتی دیگر مثل نشستن ، خزیدن ، غلت زدن ، چهار دست و پا رفتن ، بلند شدن و ایستادن و راه رفتن را کسب می کند.

ترتیب کسب مراحل حرکتی در کودکان فلج مغزی نیز همانند سایر کودکان است اما در کودکان فلج مغزی کسب این مهارت های حرکتی با تا خیر همراه هست.

موانع حرکتی کودکان فلج مغزی :

در رشد حرکتی کودکان فلج مغزی ، برخی موانع وجود دارند که باعث ایجاد اختلال در روند طبیعی رشد کودک می گردند.در این مبحث مهم ترین آن ها را ذکر می کنیم.

۱- تون یا قوام عضله :

تون عضله چیست ؟

تون عضله به میزان انقباض یا مقاومت در مقابل حرکت در یک عضله گفنه می شود.افرادی که تون عضلانی پایینی دارند ، ماهیچه های آن ها نرم است و انقباض کمی دارند و به آسانی کشیده می شوند.

و افرادی که تون عضلانی بالایی دارند ، مقاومت بیشتری در موقع کشیده شدن ، احساس می کنند. حتی در زمان استراحت عضله نیز، تا حدودی عضله سفت است و در آن مقاومت احساس می شود.

تون عضلانی در کودکان مبتلا به فلج مغزی طبیعی نیست و یا زیاد است که به آن اسپاستیک گفنه می شود. و یا پائین هست که به آن هایپوتون می گوییم. البته میزان این سفتی یا شلی هم در افراد مختلف متفاوت است.

۲- بازتاب ها یا رفلکس ها:

ممکن است بازتاب های غیر طبیعی باعث بروز حرکات غیر طبیعی در کودکان مبتلا به فلج مغزی شوند. بازتاب ها حرکات غیر ارادی هستند که در پاسخ به محرک هایی مثل لمس ، فشار یا حرکات مفصلی رخ می دهند.

برای مثال زمانی که دست ما به یک چیز داغ برخورد می کند فورا دست خود را می کشیم. یا زمانی که غذایی در گلوی شما گیر می کند ، سرفه یا بازتاب عق زدن به شما کمک می کند تا سریعا آن شی را از دهان خود بیرون بیاندازید. همان گونه که دیدید این بازتاب ها مفید هستند.

در دوران نوزادی برخی از بازتاب ها هستند که بازتاب های اولیه نامیده می شوند. درطی روال طبیعی رشد، این بازتاب ها بعد از چند ماه از بین می روند. ولی در کودکان فلج مغزی برخی از این بازتاب های اولیه باقی می مانند و در انجام حرکات فعال توسط کودک مشکل ایجاد می کنند.

۳-ضعف عضلانی : 

کودکان فلج مغزی به علت این که تحرک کمتری دارند در نتیجه عضلات آن ها نیز ضعیف است و یک مانع در پیشرفت حرکتی کودک محسوب می گردد.

۴- وجود حس های غیر طبیعی:

کودکان فلج مغزی علاوه بر داشتن مشکلات حرکتی دارای مشکلات حسی نیز هستند؛ که یک مانع در رشد طبیعی کودک محسوب می گردند.

وضعیت استخوان ها در کودکان فلج مغزی :

شکل و اندازه ی طبیعی استخوان ها به انقباض عضلانی وابسته می باشند. در کودکان فلج مغزی به دلیل این که تحرک کمتری وجود دارد؛ عضلات به شکل مطلوب منقبض نمی شوند. و در نتیجه استخوان سازی به طورصحیح شکل نمی گیرد . دراین کودکان استخوان ها اغلب نازک هستند.

یکی دیگر از مشکلاتی که به دنبال کم تحرکی ایجاد می شود تحلیل غضروف های مفصلی است که باعث کم شدن فضای مفصلی می شود.

این کودکان به دلیل تکامل نا کامل استخوان ها و ستون فقرات ، در مقایسه با کودکان هم سن خود کوتاه تر هستند. و در برخی موارد اندام ها با طول های متفاوت رشد می کنند. و ممکن است طول یک پا بلند تر از پای دیگر باشد.

درمان کودکان فلج مغزی :

درمان کودکان فلج مغزی نیازمند کار تیمی بین تخصص های مختلف می باشد. یکی از مشکلاتی که در کودکان فلج مغزی دیده می شود اسپاستی سیتی می باشد که همان گونه که بیان شد نیازمند دارو درمانی می باشد که در این شرایط مراجعه به پزشک مغز و اعصاب کودکان و یا متخصص طب فیزیکی و توان بخشی امری ضروری است.

در درمان های توان بخشی اعضای تیم توان بخشی شامل کاردرمانی ، فیزیوتراپی ، گفتاردرمانی ، ارتوپد فنی و در برخی موارد خاص شنوایی سنجی و بینایی سنجی نقش دارند.

کاردرمانی در کودکان فلج مغزی :

کاردرمانی یکی از مهم ترین تخصص هایی هست که در کار با این کودکان نقش دارد. در کاردرمانی با استفاده از روش هایی مثل تقویت عضلات ، تسهیل مراحل حرکتی و تمرینات حسی به رفع موانع رشدی کودک پرداخته می شود.

یکی از مهم ترین نکاتی که بر اساس جدیدترین رویکردهای توان بخشی شکل گرفته ؛ درگیر شدن خانواده در انجام تمرینات در منزل هست. به عنوان یک کاردرمانگر توصیه می کنم تمرینات کاردرمانی کودک را به جلسات درمانی محدود نکنید وتمرینات را در منزل با کودک خود انجام دهید.

اگر کود ک توانایی انجام یک مهارتی را دارد اجازه دهید آن را به صورت مستقل انجام دهد . مثلا اگر کودک توانایی غذا خوردن ، دارد اجازه دهید خودش با قاشق غذا بخورد. اگر کودک در انجام برخی فعالیتها نیازمند کمک است او را کمی کمک کنید.

فلج مغزی در بزرگسالی:

یکی دیگر ازسوالات متداولی که برای والدین وجود دارد این است که کودک من در بزرگسالی چگونه خواهد بود ؟

آیا به طور مستقل خواهد توانست کارهای خود را انجام دهد ؟

اکثرکودکان فلج مغزی که درگیری کمتری دارند مثل همی پلژی و دای پلژی می توانند به صورت مستقل راه بروند. ولی سن کسب راه رفتن در این کودکان با تاخیر صورت می گیرد.

برخی دیگر ازاین کودکان برای راه رفتن نیازمند کمک خواهند بود.

در قبال این عزیزان جامعه و خانواده مسئول هستند. توصیه می شود؛خانواده شرایطی را فراهم کند که کودک، در اجتماع مشارکت فعالی داشته باشد .

برهمین اساس سعی ما در سایت تلویزیون کاردرمانی کمک به والدینی هست که به تمرینات توان بخشی کودک اهمیت می دهند .برای این منظور مجموعه ای به صورت فیلم برای این کودکان تهیه شده است. و تمریناتی بر اساس مراحل رشدی کودکان و به شکل ساده به والدین آموزش داده می شود.

جهت آشنایی با اهمیت تمرینات در منزل و هم چنین تماشای تمرینات از لینک زیر استفاده کنید.

چکیده
فلج مغزی یک بیماری غیر پیشرونده و شایع ترین اختلال حرکتی دوران کودکی می باشد. طیف وسیعی از کودکان را از خیلی خفیف تا خیلی شدید شامل می شود. هدف توان بخشی این کودکان استقلال فردی برای انجام فعالیت های روزمره ی خود می باشد. مشارکت والدین در درمان این کودکان امری بسیار ضروری هست.