در این مقاله سعی داریم تمرینات کاردرمانی در کودکان طیف اوتیسم را به صورت عملکردی برای والدین گرامی بیان کنیم.

برای درمان کودکان طیف اوتیسم از درمان های دارویی و  نیز درمان های غیر دارویی استفاده می شود. درمان های دارویی به تنهایی برای درمان این کودکان کافی نیستند. داروها درمان مناسبی برای حذف و کاهش نشانه های اختلال هستند ولی آن ها برای آموزش مهارت های جدید کافی نیستند.

 بنابراین داروها بر عملکرد تاثیر ندارند و برای آموزش مهارت های جدید باید از درمان های غیر دارویی بهره برد. یکی از این درمان های غیر دارویی کاردرمانی است.

تمرینات کاردرمانی برای کودکان اوتیسم:

برای این که بتوانیم یک کودک اوتیسم را از نظر شناختی ارتقا دهیم تا در جامعه عملکرد اجتماعی و تحصیلی مناسبی داشته باشد، بایستی ابتدا سطح او را شناسایی کرده و سپس تمرینات و آموزش های مورد نیاز را به شکل اصولی و با یک برنامه زمان بندی شده با او کار کنیم.

برای این که در مورد اوتیسم و سطوح آن اطلاعاتی را به دست بیاورید پیشنهاد می گردد این مقاله را نیز مطالعه بفرمایید.

اوتیسم چیست

تمرینات کاردرمانی که در کودکان طیف اوتیسم استفاده می گردد، بسیار وسیع هستند. ابتدا بایستی تمرینات پایه ای و حرکتی در برنامه ی درمانی این کودکان قرار گیرند و سپس به تمرینات شناختی و آموزشی پرداخته شود. در ادامه به انواع تمرینات کاردرمانی جهت بهبود عملکرد این کودکان می پردازیم.

تمرینات حرکتی، هماهنگی و تعادلی در کودکان طیف اوتیسم:

برخی از والدین در مورد تمرینات حرکتی برای کودکان اوتیسم سوال می پرسند که چرا باید در این کودکان از تمرینات حرکتی استفاده کنیم؟ اهمیت تمرینات حرکتی در این کودکان ایجاد سیم کشی ها و مدارهای مغزی است. در واقع با این تمرینات بستری را در مغز کودک ایجاد می کنیم که بعدا می توانیم مفاهیم را بر روی آن سوار کنیم. ثابت شده است که تمرینات حرکتی اثر مستقیمی بر هوش و عملکرد ذهنی این کودکان دارد.

جهت آشنایی با سیم کشی های مغزی پیشنهاد می گردد این ویدئو را تماشا بفرمایید.

در ادامه برخی از تمرینات حرکتی، هماهنگی و تعادلی آورده شده اند.

• ایستادن روی یک ارتفاع :

کودک را در وضعیت ایستاده روی یک ارتفاع قرار دهید – از او بخواهید یک پای خود را بلند کرده و دستانش را باز کند و تعادلش را حفظ کند.

• لی لی کردن:

از کودک بخواهید بر روی یک پای خود بایستد و مسیری را به صورت لی لی کردن طی کند.

• پرتاب کردن توپ به دیوار و گرفتن آن:

از کودک بخواهید با توجه به شرایطش در حالت نشسته و یا ایستاده قرار بگیرد- سپس توپی را به سمت دیوار روبرو پرتاب کرده و بگیرد.

• گرفتن و پرتاب کردن توپ:

کودک را با توجه به شرایطش در حالت ایستاده یا دو زانو قرار دهید. در مقابل او بایستید و بازی پرتاب کردن و گرفتن توپ را انجام دهید.

• پرتاب کردن توپ به سمت اهداف ثابت:

چند بطری نوشابه تهیه کنید. چند عدد از آن ها را در کنار دیوار بچینید. از کودک بخواهید با توپ به آن ها ضربه بزند.

• بازی وسطی:

بازی وسطی، یکی از بازی های مفید برای تمرینات هماهنگی می باشد.

• نگه داشتن بادکنک در هوا:

 از کودک بخواهید بایستد و با چوب یا دست به بادکنک ضربه بزند و سعی کند آن را در هوا نگه داشته و نگذارد به زمین برسد.

• زدن انگشت به بینی خود و دست درمانگر:

از کودک بخواهید انگشت اشاره خود را به صورت نوبتی به بینی خود و دست شما بزند.

• ضربه زدن با توپ به سوی اهداف تعیین شده با هر دو پا:

از کودک بخواهید به سمت اهداف تعین شده، با هر دو پا به توپ ضربه بزند. با پیشرفت کودک فاصله توپ و هدف ها را زیاد کنید.

• عبور از موانع:

 چند تخته یا اسباب بازی را با فاصله نسبت به هم قرار دهید. از کودک بخواهید همزمان با طی مسیر از روی موانع بپرد. اگر کودک نیاز به کمک داشت؛ او را حمایت کنید.

برای تماشای فیلم های آموزش کاردرمانی ما را در اینستاگرام دنبال کنید.

تمرینات حرکات ظریف و مهارتهای دستی در کودکان طیف اوتیسم:

یکی از مهم ترین تمرینات کاردرمانی که در مورد کودکان طیف اوتیسم مطرح است؛ تمرینات مربوط به حرکات ظریف و دست ورزی است. در واقع دست دریچه ی مغز به سمت محیط است و هر قدر بر روی دست کار کنیم در واقع بر روی ذهن کار کرده ایم. در مورد مهارت های دستی، تمرینات و فعالیت های کاردرمانی بسیار وسیع هستند در اینجا به چند تمرین کاربردی می پردازیم.

• فرغونی راه رفتن بر روی دستها:

کودک را در حالت تحمل وزن بر روی دستها بر روی زمین قرار دهید- پاهای کودک را از  زمین جدا کنید – از او بخواهید همانند فرغون به سمت جلو حرکت کند. این تمرین، یک تمرین پیشرفته و بسیار مفید برای ثبات شانه، آرنج و مهارت های دستی کودک محسوب می شود.

• گرفتن مداد یا خودکار بین انگشتان:

یک مداد را بین انگشتان اشاره و میانی کودک قرار دهید- سپس از او بخواهید مداد را در این حالت نگه دارد- برای سخت تر کردن تمرین و تقویت بیشتر از کودک بخواهید مداد را مانند یک الاکلنگ در بین انگشتان خود تکان دهد.

• پرتاب کردن توپ به سمت هدف مشخص:

توپ های کوچکی را در اختیار کودک قرار دهید – از او بخواهید، آن ها را به سمت اهداف مشخص شده پرتاب کند.

• قرار دادن یک شی روی زمین در حالی که چندین شی در دست وجود دارد:

چند سکه یا دکمه را در دست کودک قرار دهید. از او بخواهید آن ها را یکی یکی روی زمین بگذارد.

• ریختن آب از یک ظرف به ظرف دیگر با دو دست:

دو ظرف که در یکی آب و دیگری خالی باشد را در اختیار کودک قرار دهید- از او بخواهید آب را از ظرف دارای آب درون ظرف خالی بریزد- دقت کنید کودک در حین انجام این فعالیت حتما از دو دست خود استفاده کند. برای این که این فعالیت برای کودک جذاب باشد می توانید به آب رنگ نیز اضافه کنید.

• غلتاندن توپ های کوچک بین نوک انگشتان شست، اشاره و میانی:

کودک را در یک وضعیت مناسب قرار دهید- توپ یا مهره های کوچکی را تهیه کنید- از کودک بخواهید؛ آن ها را بین سه انگشت شست – اشاره و میانی بغلتاند.

• غلتاندن گل سفال یا خمیر:

کودک را در یک وضعیت مناسب قرار دهید- خمیر یا گل سفالی را در اختیار او قرار دهد. از کودک بخواهید با کف دست خود آن را بر روی میز بغلتاند و آن را به شکل یک توپ در آورد.

• طناب کشی با سکه:

تمرین طناب کشی را با یک سکه به جای طناب با کودک انجام دهید تا قدرت گرفتن ظریف کودک را تقویت کند.

• ضربه زدن با انگشتان بر روی میز:

از کودک بخواهید، ساعد و دست خود را روی میز تکیه دهد و به ترتیب با هر انگشت مثل نواختن پیانو به آهستگی ضربه بزند.

• بازی در آوردن انگشتر:

از کودک بخواهید، به ترتیب طول هر انگشت را به بیرون مثل در آوردن انگشتر فشار دهد.

پیشنهاد می گردد جهت آشنایی بیشتر با مهارت های دستی در کودکان و نیز تقویت نوشتن از لینک های زیر استفاده بفرمایید.

آموزش دست ورزی و حرکات ظریف در کودکان

آموزش نوشتن و مداد دست گرفتن کودکان

مشکلات پردازش حسی در کودکان طیف اوتیسم:

یکی از بزرگترین مشکلاتی که در کودکان طیف اوتیسم وجود دارد، مشکل در پردازش حسی است. مغز این کودکان وضعیت نرمالی را از حواس مختلف درک نمی کند. به دلیل اهمیت تمرینات کاردرمانی حسی در کودکان طیف اوتیسم به آن در یک مقاله ی جداگانه پرداخته ایم. پیشنهاد می گردد حتما از لینک زیر مطالب و تمرینات مربوط به آن را مطالعه بفرمایید.

کاردرمانی حسی

تمرینات درکی در کودکان اوتیسم:

ادراک، به توانایی مغز برای ثبت و تفسیر پیام هایی که از طریق حواس و در حین انجام فعالیت ها انتقال می یابند؛ گفته می شود. از جمله مهمترین تمرینات ادراکی تمرینات ادراک بینایی و شنیداری را می توانیم نام ببریم. در ادامه به چند مورد از این تمرینات می پردازیم.

• تمرین تمرکز بینایی با یک شی:

برای این تمرین باید شی مورد نظر را در مرکز بینایی کودک قرار دهیم. یک شی را در حدود ۵۰ سانتی متری و در مقابل او بگیرید. از او بخواهید به مدت ۱۰-۱۵ ثانیه بدان خیره شود. دقت کنید که دو چشم کودک با هم و به طور صحیح بدان خیره شوند.

•  تعقیب حرکت یک توپ کوچک بر روی میز:

 توپ کوچکی را روی میز حرکت دهید و از کودک بخواهید حرکت آن را دنبال کند.

• خط کشیدن روی خطوط مستقیم، شکسته و منحنی:

الگوهایی را به صورت خطوط مستقیم، شکسته و منحنی تهیه کنید. از کودک بخواهید بر روی آن ها خط بکشد.

• پیدا کردن کلماتی که با حروف خاصی شروع می شوند:

کلمات خاصی را براساس رشد ذهنی کودک بنویسید. از کودک بخواهید مثلا کلمه هایی که با صدای «ب» شروع می شوند را پیدا کرده و دور آن دایره بکشد. با پیشرفت کودک، از او بخواهید یک حرف خاص را از روزنامه پیدا کرده و دور آن خط بکشد.

• ساختن شکل های مختلف با قطعات چوب کبریت یا حبوبات:

چند چوب کبریت را در اختیار کودک قرار دهید. از او بخواهید اشکال مختلفی را با استفاده از آن ها بسازد. ابتدا الگوها را خودتان بسازید و سپس از کودک بخواهید مانند آن را بسازد.

• از پازل استفاده کنید:

پازل ها ابزارهایی بسیار مفید برای بهبود مهارت های ادراک بینایی می باشند.

• پیدا کردن منبع صدا:

در این تمرین کودک بایستی منبع صدایی  را که می شنود پیدا کند. مثلا اسباب بازی صدا داری را زیر صندلی کودک مخفی کنید تا محل آن را پیدا کند. 

• حدس محل افراد از روی صدا:
• چشمان کودک را ببندید و در بیرون و یا داخل اتاق حرف بزنید. از کودک بخواهید تا از روی صدای شما محل حضورتان را در منزل حدس بزند.

تمرینات کاردرمانی برای بهبود ارتباطات بین فردی در کودکان طیف اوتیسم:

یکی از زمینه هایی که کودکان طیف اوتیسم مشکل اساسی در آن دارند؛ ارتباط است. ارتباط فقط به گفتار محدود نمی شود. رفتارهای غیر کلامی زیادی وجود دارند که کودک به وسیله ی آن ها می تواند ارتباط برقرار نمایید. مثلا استفاده از ایما و اشاره، تماس چشمی مناسب و …

بهبود گفتار کودک وظیفه ی گفتاردرمانگران است. در کاردرمانی به بهبود ارتباطات غیر کلامی تاکید می شود. در ادامه به برخی نکات در این مورد می پردازیم.

• بهبود تماس چشمی:

برقراری تماس چشمی پایه و اساس رشد ارتباط و گفتار و زبان کودکان محسوب می شود. نوزادان علاقه ی زیادی به صورت افراد دارند.آن ها با نگاه کردن به چهره افراد احساسات، حالات صورت و منظور آن ها را از گفتگو درک می کنند.

یک تمرین کاربردی برای بهبود تماس چشمی در این کودکان می تواند این باشد که کودک را تشویق کنید تا از درون لوله ای که با کاغذ درست کرده اید (یا مهره های رنگی) به چشمان شما نگاه کند. هم چنین می توان لوله کاغذی بزرگی را تهیه نمود که در یک سر آن شما، و در سر دیگر آن کودک قرار دارد و از درون لوله به شکل بازی گونه ای به چشمان همدیگر نگاه کنید.

• رعایت نوبت در مکالمه:

به کودک آموزش گوش دادن دهید. او را تشویق کنید در برایر فرد صحبت کننده بایستد و به فردی که در حال صحبت کردن است نگاه کند.

• درک مفاهیم انتزاعی:

یکی دیگر از مواردی که می تواند به رشد گفتار کودک کمک کند؛ درک مفاهیم انتزاعی هست. درک مفاهیم انتزاعی به کودک کمک می کند تا بتواند در مورد چیزی یا کسی که حضور ندارد صحبت کند. مفاهیم انتزاعی مانند: سرد/گرم، بالا/پایین، داخل/بیرون، باز/بسته، کم/زیاد، سبک/سنگین را با حوصله به کودکتان یاد دهید.

• روش پکس: (نظام ارتباط از طریق تصویر)

یک روشی است که در حدود سی سال پیش برای کمک به کودکانی طراحی شد که در ارتباطات اولیه و رفع نیازهایشان مشکل داشتند. این روش بر مبنای تصاویر بنا شده و بیشتر برای کودکان طیف اوتیسم و یا کسانی که مشکلات ارتباطی دارند مورد استفاده قرار گرفته است. کودکان از این طریق یاد می گیرند تا تصویر خواسته های خود را به دیگران نشان دهند. برای آشنایی بیشتر با روش پکس از لینک زیر استفاده نمایید.

روش پکس

تمرینات حافظه و یادگیری در کودکان طیف اوتیسم:

حافظه و یادگیری از مهم ترین مفاهیم شناختی مغزی هستند که مکانیسم مغزی یکسانی دارند. یادگیری آن مکانیسمی هست که ما یک تجربه را در مغز ثبت می کنیم و به وسیله ی حافظه آن را دوباره بازیابی می کنیم. در ادامه به چند مورد از تمرینات کاردرمانی در مورد حافظه و یادگیری می پردازیم.

• تمرین حافظه فعال بر روی وایت برد:

اشکالی را روی وایت برد یا کاغذ بکشید و سپس یکی را پاک کنید و بعد از حدود ۱۰ ثانیه از کودک بپرسید کدام یک پاک شد؟ به تدریج تعداد اشکال را افزایش و زمان نگاه کردن را کاهش دهید.

• برداشتن اشیا از روی میز:

 چند شی به کودک نشان دهید، از کودک بخواهید چشمانش را ببندد و یک شی را بردارید. کودک باید تعیین کند کدام شی را برداشته اید. به تدریج تعداد موارد را را اضافه کنید.

• بازگو کردن سه کلمه ی بی ربط بعد از مدتی:

 سه کلمه ی بی ربط مثل : گل – صندلی – کیف  را به کودک بگویید. و از او بخواهید آن ها را بلافاصله تکرار کند. بعد از پیشرفت کودک مدت زمان منتظر شدن را افزایش دهید. مثلا بعد از ۵ دقیقه از کودک نام کلمات گفته شده را بپرسید.

• حفظ کردن شعرهای ساده کودکانه:

یکی از فعالیت هایی که می تواند، برای حافظه ی شنیداری کودک مفید باشد؛ حفظ کردن شعرهای ساده کودکانه است.

تمرینات توجه و تمرکز در کودکان طیف اوتیسم:

به توانایی دقت به یک موضوع خاص توجه و به ادامه ی این دقت تمرکز می گوییم. توجه و تمرکز از مهم ترین پیش نیازهای یادگیری هستند که اکثر کودکان طیف اوتیسم در آن ها دچار مشکل هستند که معمولا به عنوان حواسپرتی در آن ها می شناسیم. در ادامه به چند مورد از تمرینات توجه و تمرکز می پردازیم.

• توجه به عقربه های یک ساعت آنالوگ:

یکی از تمریناتی که می توان برای توجه مداوم در نظر گرفت این هست که یک ساعت آنالوگ را در جلوی کودک بگذاریم و از او بخواهیم که هر موقعی که عقربه ای که سریع حرکت می کند روی یک عقربه دیگر قرار گرفت دست بزند.

• شمردن اعداد با یک الگوی مشخص:

از کودک بخواهید اعداد را مطابق با یک الگوی مشخص بشمارد. مثلا اعداد را یک در میان یا به صورت، ۵ تا ۵ تا بشمارد.

• نوشتن یا نقاشی کشیدن با چشم بسته:

نوشتن و یا نقاشی کشیدن با چشم بسته، باعث احساس الگوهای حرکتی شده و توجه و تمرکز را بهبود می دهد.

• جایگذاری یک شی بر روی دیگری:

 از کودک بخواهید تا اشیای کوچکی را روی هم قرار دهد. مثلا قرار دادن مکعب ها بر روی هم می تواند تمرین مناسبی باشد. از کودک بخواهید چند مکعب را طوری روی هم بچیند که نیفتند. با پیشرفت کودک تعداد مکعب ها را زیاد کنید. در این تمرین شناخت رنگ ها اهمیت ندارد.

توانبخشی شناختی در کودکان طیف اوتیسم:

این نوع آموزش و توانبخشی در طی سال های اخیر مورد توجه قرار گرفته است. بسیاری از تمرینات سطح بالا که در مورد انسان مطرح هستند در این مقوله قرار می گیرند. به علت وسیع بودن مطالب توانبخشی شناختی در یک مقاله ی جداگانه به آن پرداخته شده است.